Q yo‘ldoshev, Q. Muftaydinov, V. Abdurahmonov iqtisodiy ta’limotlar tarixi

1. «Qur’oni karim»ning iqtisodiy qadriyatlari
Islomning asosiy manbayi-«Qur’oni karim»dir. Uning har bir oyati 
bandalami poklikka, iymonga chorlaydi. Uning 293 ta oyati bevosita iqtisodiy 
tafakkurga bag'ishlangan. Boshqa juda ko‘p oyatlarda ham qisman 
iqtisodiyotga oid fikrlar berilgan. «Qur’oni karim» insonlarni halol mehnat 
qilishga, tejamli bo‘lishga, mehru shafqatga, halollikka undaydi.
Mehnat-hayot va oxirat kafolati. 
Hayot shunday ne’matki, u insonga 
faqat bir m arta beriladi. Demak, uni shunday o'tkazish kerakki, u 
odamlarga bu dunyoda baxt-saodat keltirsin, oxiratda hisob-kitobni oson 
qilsin. Buning uchun odam hayot vaqtida umrini bem a’ni o'tkazmay, 
yaxshi amallarga sarflashi kerak.
Halol m ehnat qilish bu dunyo va u dunyoda baxt-saodatni kafolatlay- 
digan amaldir. Zero, «Qur’oni Karim»ning bir qancha oyatlarida mehnat 
har tom onlam a ulug‘langan, u zarur ibodat ekanligi ta ’kidlangan.
Parvardigori olam odamzodni yaratish bilan unga nafsni berib qo‘ydi. 
Odamlar yashash uchun iste’mol qilishlari, oziq-ovqat yeyishlari, kiyim- 
kechak kiyishlari, m a’lum turar-joy sharoitlariga ega bo'lishlari kerak. 
Odamlar uchun kerak bo‘lgan bu iste’mol buyumlari tabiatda tayyor 
holda mavjud bo‘lmaydi. Alloh taolo moddiy n e’matlarning manbalarini 
bunyod etdi va ularni iste’mol uchun kerak bo‘lgan narsalarga aylantira 
olish uchun odamlarga kuch-quw at, aql-idrok berdi. Aql-idrokni ishga 
solib, kasb-kom i egallab, Alloh yaratgan imkoniyatlardan o ‘z rizqini 
terib yeyishni insonlar zimmasiga yukladi.
«Qur’oni Karim»ning bir qancha oyatlarida o ‘z mehnati bilan Parvar- 
digor yaratib qo‘ygan rizqini terib yeyish zarurligiga da’vat qilingan. 
«Taborak» (Mulk) surasining 15-oyatida shunday deyiladi: M a’nosi, 
«U
(Alloh) sizlar uchun Yerni xokisor-bo ysinguvchi qilib qo “
ygan zotdir. Bas,
и (Yer)ning har tomonida yuraveringlar va (Allohning bergan) rizq-ro ‘zidan
yenglar. Yolg'iz uning huzuriga tirilib chiqish-qaytish bordir».
Ulamolarimiz ushbu oyati karimaning tafsirini islomda mehnatga 
chorlashga dalil qilib keltiradilar. Darhaqiqat, Alloh taolo 
Yerni
yaratib, 
uni insonga bo'ysundirib qo'yish bilan birga, insonlarga bu ulug‘ ne’matdan 
unumli foydalanish uchun dangasalik, ishyoqmaslik qilmasdan, kasb- 
komi puxta egallab, rizqni undirib yeyishga undagan. Bu yerda gap bag'oyat 
ulug‘ n e’m at-yer to ‘g‘risida ketsa ham, uni keng m a’noda Alloh taolo 
barcha imkoniyatlar to‘g‘risida aytmoqda, deb tushunilsa o‘rinliroq bo‘ladi.
M ana shunday Alloh yaratgan imkoniyatlar v"1 ulardan aql-idrok bilan
43

---

kasb-korni egallab, o ‘z rizqini terib yeyishlari bandalarning burchlari 
ekanligi to‘g‘risidagi da’vatni biz «Qur’oni karim»ning «Baqara» surasining
3, 22, 25, 33, 57, «Nahl» surasining 11, 12, 114, «Qasos» surasining 
76, 77, «Ankabut» surasining 17, 62, «Sajda» surasining 27, «Yosin» 
surasining 34, 35, «Va-ssaffot»surasining 41-44, «Sod» surasining 50­
51, «Zumar» surasining 21-oyatlarida ham ko‘ramiz. Alloh taolo o ‘z 
kalomida bandalarini o ‘zi bergan ne’matlariga shukur qilib, toat-ibodat 
qilishga, bu n e’matlardan to ‘g‘ri foydalanishga chaqiradi. Allohga iymon 
keltirish, undan qo‘rqish insonni yaxshi, xayrli ishlarga yo‘naltiradi. U 
iqtisodga adolat, omonat, halollik m a’nolarini berib, ochko‘zlik, harom 
va adolatsizUklardan chetlatadi. D em ak, iymonli odam dangasalik, 
ishyoqmaslik qilmasdan, g‘ayratli bo'lishi, biror kasb-hunam i egallab, 
halol m ehnat qiJishi kerak.
Insonning mehnati, sa’y-harakati faqat dunyo n e’matlaridan ko‘proq 
bahram and b o ‘lishi uchungina emas, balki oxiratdagi hisob-kitob uchun 
zarurdir.
Payg‘ambarimiz Muhammad sallallohu alayhi vasallam marhamat qilib 
aytadilarki, «
Alloh taolo o ‘z bandalari ichida g ‘ayratlisini yoqtiradi».
Hadisi 
shariflardan birida: 
«Ey Parvardigor, men sendan, g ‘am-tashvishdan,
xafalikdan, ojizlikdan, dangasalikdan, baxillikdan, q o ‘rqoqlikdan,
qarzdorlikdan va xorlikdan panoh tilayman\»
deyilgan.
Insoniyat bosib o‘tgan uzundan-uzoq yo‘l mehnat jarayonidan iboratdir. 
Shu boisdan kishilar m ehnatni qadrlashlari, ulug‘lashlari, yoshlarni 
m ehnatsevarlik ruhida tarbiyalashlari kerak. Zero, Payg‘ambarimiz 
M uham m ad sallallohu alayhi vasallam o ‘z hadislaridan birida: 
«Odam-
laming уaxshisi odamlarga manfaat keltirganlaridir»,
deb bejiz aytmaganlar. 
«Qur’oni karim»da ham bu borada alohida ta’kidlanadi.