‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

Yaponiyada 
ijtimoiy himoya bevosita pul toMovlarini 
amalga oshirish orqali ham da ijtimoiy natural yordam lar va 
imtiyozlar berish yoMi bilan olib boriladi. Demografik noxush
1 6 7
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tendensiyalarga qarshi kurashish m aqsadida (aholining qarish 
ko‘rsatkichlari m untazam ortib borayotgani, tu g ‘ilishning esa 
kamayib borayotgani) yosh bolali oilalarni, keksalarni qo‘llab- 
quvvatlashga oid d astu rlar qabul qiiindi. Shuni qayd etish 
kerakki, bugungi kunda Y aponiya jahondagi eng uzoq um r 
ko‘radiganlar yurti bo‘lib, o ‘rtacha umr kechirish yoshi ayollar 
uchun 84 yoshni, erkaklar uchun esa 77 yoshni tashkil etadi'.
Yaponiyada ijtimoiy himoyaning besh toifasi nazarda tutilgan 
bo‘lib, ular:
— hayotni muhofaza qilish;
— ijtimoiy ta'm inotni amalga oshirish;
— ijtimoiy sug‘urtalash;
— sog‘liq va gigiyenani ta'm inlash;
— ishsizlik nafaqasi berish.
Yaponiyada pensiya ta'minoti tizimi.
Yaponiyada milliy pensiya 
tizimi va ishlayotganlaming pensiya sug‘urtasi pensiya ta'm inoti 
tizimi faoliyat ko‘rsatadi.
Pensiya yoshi milliy pensiya ta'm inoti tizimi orqali pensiya 
ta y in la sh d a 65 yosh, ish lo v ch ilar uch u n ijtim o iy sug‘urta 
pensiyasida 60 yoshdir. Ammo, ijtimoiy sug‘urta pensiyasida ham 
pensiya yoshini 65 yosh qilib belgilashga harakat qilinmoqda.
Germaniyada
ijtimoiy ta'm in o t va ijtim oiy himoya tizimi 
takom illashgan b o ‘lib, bu sohada o 'n la b q o n u n larg a am al 
qilinmoqda1
2. Davlat pensiyasi bilan bir qatorda nodavlat pensiya 
tizimlariga ham amal qilinadi va ishlovchilarning o ‘zlari tomo- 
nidan o ld in d an to 'la b turilgan b ad allar hisobiga ja m g 'a rib
boriladigan pensiya tayinlanadi va lo'lanadi.
Bu mamlakatda yashovchi ota-onalar bolalari uchun nafaqa 
olishga haqli bo‘ladilar (Kindergeld). Nafaqaning miqdori oiladagi 
bolalar soniga bog'liq. Bolalarga tayinlangan nafaqa ular 18 yoshga 
kirgunlariga qadar, agar ular o'qishni davom ettirayotgan, kasb 
o ‘rganayotgan bo'lsalar, nafaqa ularga 27 yoshga yetgunlariga 
qadar to ‘lanishi m um kin3.
Fransiya Respuhlikasi.
Bu mamlakatda ijtimoiy ta'm inot va 
ijtim oiy him oya aholining tobora keng qatlam larini qam rab
1
Qarang: Suneo inako. 
CoBpeMeHHoe 
npaBO H
f io h h h
. 
M., 1981.
2 Masalan, o‘nta kitobdan iborat ljtimoiy ta'm inot kodeksi, Jjtim o iy
ta'minot to‘g‘risida“gi, „Bolalarga federal nafaqalar to‘g‘risida“gi, „Ijtimoiy 
yordam to‘g‘risida“gi va boshqa qonunlar mavjud.
3 UJanflH. OcHOBbi rpaxaaHCKoro npaBa fepMaHHn. M., 1996.
168
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

olayotgani bilan e'tiborga loyiq. Pensiya ta'm inoti mablagMari 
tadbirkorlar va xodimlar toMaydigan badallardan, qisman davlat 
ajratadigan mablagMardan tashkil topadi1.
Pensiya ta ’minoti bilan bogMiq boMgan munosabatlar 1956- 
yilda qabul qilingan ijtim oiy ta 'm in o t kodeksi bilan tartibga 
solinadi. Ushbu qonunda pensiya, ishlab chiqarishda jarohat 
olishi, kasb kasalligiga chalinishi tufayli nogiron boMgan, boquv- 
chisini yo ‘qotgan shaxslarga nafaqalar tayinlash va toMash 
nazarda tutilgan. Pensiya yoshi 65 yosh, ammo 37,5 yil sug‘urta 
badali toMangan holda pensiya yoshi erkaklar uchun ham , 
ayollar uchun ham 60 yoshni tashkil qiladi.
Bolalarga va yosh bolali oilalarga nafaqalar tayinlash va 
toMash 1986-yilgi „Bolalarga toManadigan nafaqalar to ‘g‘risida“gi 
qonun bilan tartibga solinadi.
Amerika Qo'shma Shtatlari.
Ijtimoiy ta'm inot asosan tadbir- 
korlar va yollanib ishlovchi xodim lar tom onidan toManadigan 
badallar hisobiga tashkil topadigan mablagMardan amalga oshiri- 
ladi. Ayni paytda kambag'al oilalarga, nogironlarga, bevalarga, 
yolgMz onalarga federal budjet hisobidan bepul ovqat uchun 
talonlar, nafaqalar berish ko'zda tutilgan.
Ijtimoiy ta ’minot to‘g ‘risidagi qonun 1935-yilda qabul qilin- 
gan. Keyinchalik ijtimoiy ta'm inot masalalarida irqchilikka yo‘l 
qo‘ymaslikka qaratilgan, imtiyozli tibbiy xizmat ko‘rsatishga oid, 
nogironlar to ‘g‘risidagi va boshqa qonunlar qabul qilingan2.
Mustaqil Davlatlar H am do‘stligi a'zosi boMgan hamkorlari- 
mizdagi ijtimoiy ta'm in o t qonunchilik tizimlari va bu sohada 
faoliyat yurituvchi davlat boshqaruvi organlari bir-biriga yaqin 
boMib, sobiq Ittifoq davlati davridagi asosiy shakliy jihatlarini 
saqlab qolmoqda. Ayni payta bu sohada tabaqalanish yaqqol 
ko‘zga tashlanmoqda va bugungi kunda davlat pensiya ta'm inoti 
tizimlari bilan bir qatorda nodavlat pensiyasi ham tez rivojlanib 
bormoqda. Bozor munosabatlarining chuqurlashib borayotgani va 
bu mamlakatlarda pensiya qonunchilik tizimlari islohoti tufayli 
boqim andalik kayfiyatlariga asta-sekin barham berilib, har bir 
fuqaroning davlat va jamiyat boyliklariga ko'proq hissa qo‘shishiga 
qarab ta'm inotni amalga oshirish yoMiga o‘tilmoqda.
1 ilio iu e p
. 
KoHCTHTyuwoHHaH aauiHTa npaa 
h
c b o
6
o a
h h h h o c t h
. 
M., 
J993; 
OpaHunn. KoHCTHTyuHn 
h
aaKOHoaaTeJihHbie axTbi. 
M., 1989.
2 Qarang: 
B
o
6
otoh
C B. 
BBeaeHHe 
b
npaBOByro CHCTeMy 
CLIJA. M., 1997.
169
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

K U R S N I 0 ‘R G A N IS H U C H U N TAVSIYA
E T IL A Y O T G A N A D A B IY O T L A R
1. 
Karimov I.A.
Vatanimizning bosqichma-bosqich va barqaror 
riojlanishini ta'minlash — bizning oliy maqsadimiz. T.17. - Toshkent: 
„ 0 ‘zbekiston“ NMIU, 2009-yil. - 280-b.
2. 
Karimov I.A.
Jahon inqirozining oqibatlarini yengish, mamla- 
katimizni modemizatsiya qilish va taraqqiy topgan davlatlar darajasiga 
ko'tarish sari. T. 18 — „ 0 ‘zbekiston“ NMIU, 2010-yil. — 280-b
3. 
Karimov I.A.
Mamlakatimizni modemizatsiya qilish va kuchli 
fuqarolik jamiyati barpo etish — ustuvor maqsadimizdir. 0 ‘zbekiston 
Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma 
majlisidagi ma'mza, 2010-yil 27-yanvar. / / Asosiy vazifamiz — Vatanimiz 
taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir. — Toshkent: 
„ 0 ‘zbekiston“ NMIU, 2010-yil.
4. 
Karimov I.A.
Asosiy vazifamiz — Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz 
farovonligini yanada yuksaltirishdir. 2009-yilning asosiy yakunlari va 
2010-yilda 0 ‘zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng muhim 
ustuvor yo'nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi 
ma'ruza, 2010-yil 29-yanvar / / Asosiy vazifamiz — Vatanimiz taraqqiyoti 
va xalqimiz farovonligi yanada yuksaltirishdir. — Toshkent: „ 0 ‘zbekiston“ 
NMIU, 2010-yil.
5 
Karimov I. A.
Mamlakatimizda demokratik islohotlami yanada 
chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. 0 ‘zbe- 
kiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 0 ‘zbekiston Respublikasi 
Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisida qilingan 
ma’ruza „Xalq so‘zi“. 2010-yil 12-noyabr.
6. 
Karimov I.A.
0 ‘zbekiston Respublikasi mustaqilligining 20-yilligiga 
bag'ishlangan tantanali marosimdagi tabrik so‘zi. „Xalq so‘zi“. 2011-yil 1- 
sentabr.
7. 
Karimov I.A.
Bizning yo'limiz — demokratik islohotlami chuqur- 
lashtirish va modemizatsiya jarayonlarini izchii davom ettirish yoMidir. 
O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 19 yilligiga bag'ishlangan 
tantanali marosimdagi ma'ruza. „Xalq so‘zi“. 2011-yil 8-dekabr.
1 7 0
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1. Ijtimoiy ta'm inot huquqi. Mualliflar jamoasi. — Toshkent, 
TDYI, 2005.
2. 
Atidpeea B.C.
IlpaBO counaabHoro o6ecneHeHHH. M., «IOpHnHHe- 
CKaa jiMTepaTypa* 1997.
3. 
Tursunov V, Shayimxonov Z.
Ijtimoiy ta'minot huquqi. Darslik. 
TDYl, 2003.
4. 
Usmanova M.A., Tursunov Y., Gaziyev Sh.
Aholini yo'naltirilgan 
ijtimoiy qo'llab-quwatlash va uning huquqiy asoslari. 0 ‘quv qo'llanma. 
T., TDYI, 2006, 158-b.
5. 
Usmanova M.A.
0 ‘zbekistonda ijtimoiy himoya: fuqarolik-huquqiy 
jihatlari. T., TDYI, 2006. 198-b.
6. 
Ahmedov D. Q.
Bozor munosabatlari sharoitida davlat ijtimoiy 
himoya siyosatining huquqiy jihatlari. T., TDYI, 2006. 209-bet.
7. 
M.A. Usmanova.
Aholini yo'naltirilgan ijtimoiy qo‘llab-quwatlash 
va uning huquqiy asoslari. 0 ‘quv qo‘llanma. T., TDYI, 2009. 210-b.
8. 
JleoHoe 
A.C.
CottHaBbHbie 
npaBa: 
P
occhh
h
EBpona. — M.: 
CottHajibHan 3auiHTa, 1998, — C.127.
9. 
Manyjibacafi E.E.
DpaKTHicyM no npaBy couHajibHoro o6ec-