Dərslik Bakı Dövlət Universitetinin və digər ali məktəblərin müəllim və

Bağçılıq 
və 
bostançılıq 
da iqtisadiyyatın əsas sahələrindən biri idi. O 
dövrdə Azərbaycanda olmuş bütün elçi və səyyahlar Təbriz, Ərdəbil, Ordubad, 
Marağa və başqa bölgələrdə çoxlu meyvə bağlan və üzümlüklərin 
134 

---

olması haqqında məlumat vermişlər. İtaliya elçisi Alessandri yazırdı ki, 
dünyanın başqa ölkələrində Azərbaycandab kimi dadlı meyvələr yoxdur. Adam 
Oleari isə göstərirdi ki, Təbriz və Ordubadda yetişdirilən təbrizi və kəsəyi adlı 
üzüm növlərinə dünyamn heç bir yerində rast gəlinməmişdir. Azərbaycamn 
görkəmli tarixçisi İsgəndər bəy Münşinin məlumatlarına görə, Araz çayı 
boyunca ucsuz - bucaqsız bağlardan yığılan üzüm, nar və başqa meyvələr 
Şirvan, Aran və Gürcüstan bazarlannda satılırdı. 
XVI - XVII əsrlərdə Azərbaycan dünyada və Şərqdə ipəkçiliyin əsas 
mərkəzlərindən sayılırdı. Azərbaycanın xam ipəyi əsasən Qərbi Avropa 
ölkələrinə ixrac olunurdu. İtaliya və İngiltərə tacirlərinin Azərbaycandan 
apardıqları xam ipək Avropanın toxuculuq manufakturalanm çox keyfiyyətli 
xammalla təmin edirdi. 1562 - 1563-cü illərdə Azərbaycanda olmuş ingilis 
səyyahı Entoni Cenkinson yazırdı ki, bu dövlətdə çox lazımlı və keyfiyyətli 
ciyidlik pambıq, xam ipək, ədviyyat və boyaqçılıq məhsullan əldə etmək olar. 
Burada xeyli bol olan əsas ticarət məhsulu çoxlu növü olan baramadır. 
Cenkinson Şirvan haqqındakı yol qeydlərində göstərirdi ki, bu ölkənin əsas və 
ən varlı ticarət şəhəri olan Ərəşdə başqa yerlərdən daha çox barama istehsal 
edilir. Türklər, suriyalılar və digər əcnəbilər ticarət üçün bura axışıb gəlirlər. 
Avropada Azərbaycandan gətirilən Mahmudabad, Şirvan, Qarabağ, Şəki, Gəncə 
ipəyini adları ilə çox yaxşı tamyırdılar. 
Alman elçisi Adam Olearinin məlumatına görə, XVII əsrin 30-cu 
illərində Azərbaycan Səfəvi dövlətində ildə 10 - 12 min tay (bir tay iki kisədən 
ibarət idi - red.) ipək istehsal olunurdu ki, bunun da 3 min tayı Şirvanın, 2 min 
tayı isə Qarabağın payına düşürdü. 
XVI - XVII əsrlərdə pambıqçılıq kənd təsərrüfatımn mühüm 
sahələrindən birinə çevrilmişdi. 1568-ci ildə Azərbaycanda olmuş Riçard Uels 
burada pambıq yetişdirilməsi ilə bağlı olaraq yazırdı: ”Səfəvilərdə pambıq 
olduqca çoxdur, özü də lap yaxşısmdandır”. 1647-ci ildə Azərbaycanda olmuş 
türk səyyahı Övliya Çələbi isə Naxçıvanda 7 növ pambıq yetişdirildiyini qeyd 
edərək göstərirdi ki, Təbriz, Marağa, Gəncə, Şamaxı və Xoyla yanaşı, Bakı 
nahiyəsində də pambıq əkilir. 
XVI - XVII əsrlərdə Azərbaycan bütün Şərqdə heyvandarlığm inkişaf 
etdiyi ölkələrdən biri idi. Burada yaylaq - qışlaq, yəni yarımköçmə maldarlıq 
üstün yer tuturdu. Qarabağ, Mil, Muğan və Şirvan çöllərindən qışlaqlar, 
Savalan, Kiçik Qafqaz, Qaradağ, Talış dağlarmdan yaylaqlar kimi istifadə 
edilirdi. Azərbaycan əhalisinin əsas hissəsi oturaq əkinçilik, sənətkarlıq və 
ticarətlə məşğul olduğundan maldar əhalinin - elatlann xüsusi çəkisi böyük 
deyildi. Elat əhalisindən qoşun (çerik) toplandığından onlara dövlət tərəfindən 
xüsusi imtiyazlar verilir və bu əhalidən çobanbəyidən (otlağa görə rüsum) başqa 
heç bir vergi alınmırdı. A.Oleari Şamaxı və Cavad arasında, habelə Muğanda 
böyük qoyun sürülərini öz gözü ilə görmüş. Yan Streys isə Ərdəbil yaxınlığında 
100 mindən çox qoyun otanidığım qeyd etmişdi. Jan Batist Tavernye isə yazırdı: 
“Azərbaycandakı qoyun sürülərini görüb 
135 

---

təəccüblənməmək olmur. Tacirlər buradan aldıqları qoyunlan, hətta İstanbula 
aparıb satırdılar.”Səyyah Azərbaycandan qoyun dərilərinin qiymətli xammal 
kimi Hollandiyaya və hətta, Yaponiyaya aparılaraq satıldığım qeyd etmişdir. 
Azərbaycanda yetişdirilən dəvələr, atlar Osmanlı tacirləri tərəfindən satın alınıb 
aparılırdı. A.Oleariyə görə, Səfəvi şahlannm at ilxısı Ərəş mahalında idi. 
Ərdəbil və Qarabağda da şahın at ilxıları saxlanılırdı. 
XVI - XVII əsrlərdə Azərbaycan kəndində natural vergilər üstünlük 
təşkil etsə də, bəzi vergilər pulla ödənilməyə başlanılmışdı. Kəndlərdə istehsal 
olunan ipək daxili və xarici bazarlara çıxarılaraq əmtəə xarakteri alırdı.