Sof sotish qiymati - tovar sotilishining taxminiy qiymatidan
tovarlami sotuv oldidan tayyorlash va uni sotish xarajatlarining
ayirmasidir.
Har bir modda bo‘yicha usul - tovar-moddiy zaxiralaming har
bir moddasi (navi, markasi, turi va shu kabilar) tannarxi va so f sotish
qiymati solishtiriladi (taqqoslanadi) va ushbu ikki qiymatdan eng pasti
har bir modda bo'yicha moliyaviy hisobotga kiritiladi.
253
Asosiy tovar guruhlari usuli -
tovar-moddiy zaxiralaming
tannarxi yoki sof sotish qiymatidan eng pasti, TM Zlaming har bir
kategoriyasi yoxud guruhi bo‘yicha umumiy summadan kelib chiqib
aniqlanishi k o ‘zda tutiladi.
Zaxiralar umumiy hajmi usuli - tovar-moddiy zaxiralaming
tannarxi yoki sof sotish qiymatidan eng pasti zaxiralar tannarxining
umumiy summasi va sof sotish qiymatining umumiy summasidan kelib
chiqqan holda aniqlanadi.
9.3. Tovar-moddiy zaxiralam i hisobga olish tizimlari M ahsulot ishlab chiqarish, tovarlami sotish, ishlami bajarish va
xizmatlar k o‘rsatish jarayonining xarakteri va xususiyatlariga bog‘liq
holda tovar-moddiy zaxiralar hisobi uzluksiz (doimiy) yoki davriy
hisobga olish tizimlaridan biri bo‘yicha amalga oshirilishi mumkin46.
Tovar-moddiy zaxiralami uzluksiz (doimiy) hisobga olish. Tovar-
moddiy zaxiralami uzluksiz hisobga olish tizimidan foydalanilganda
tovar-moddiy zaxiralami hisobga olish schyotlarida ulaming kelib
tushishi va chiqib ketishi bo‘yicha operatsiyalar batafsil aks ettirib
boriladi. Natijada butun hisobot davri mobaynida quyidagilar aniq
boMadi: m a’lum bir tovar-moddiy zaxiralaming mavjudligi va sotilgan
zaxiralaming tannarxi. Sotilgan tovar-moddiy zaxiralaming tannarxi,
sotishning borishiga qarab “ Sotilgan mahsulot tannarxi” schyotida aks
ettiriladi.
Tovar-moddiy zaxiralami davriy hisobga olish. Davriy hisobga
olish tizimi qo ‘llanilganida yil davomida tovar-moddiy zaxiralami
batafsil hisobi yuritilmaydi. Tovar-moddiy zaxiralaming haqiqatdagi
mavjudligi
ulami inventarizatsiya natijalari bo ‘yicha aniqlanadi.
Sotilgan tovar-moddiy zaxiralaming tannarxi ulami inventarizatsiyasi
yakunlanishiga qadar aniqlanishi mumkin emas, chunki sotilgan tovar-
46 O r tiq o v A. v a b o s h q a la r. 0 ‘z b e k is to n R e s p u b lik a s i b u x g a lte riy a h is o b in in g m illiy sta n d a rtla rig a sh a rh la r
to 'p la m i. Т .: N o rm a. 2 0 1 0 . 2 5 2 -b .
254
moddiy zaxiralaming tannarxini hisob-kitob qilish quyidagi formula
bilan amalga oshiriladi:
