Moddalar almashinuvining fiziologik as

Suvda eriydigan vitaminlarning mohiyati.
Suvda eriydigan vitaminlarni ko`pincha vitamin B guruhi deb yuritiladi, chunki 
ularning fiziologik ta`siri deyarli bir xil. Bu guruhdagi vitaminlar organizmning 
rivojlanishi va modda almashinuvining yaxshilanishida faol ishtirok etadi. Natijada 
nerv sistemasining normal faoliyati uchun juda zarur bo`lgan ximiyaviy muhit 
paydo bo`ladi. Bundan tashqari, vitamin B guruhi yurak-tomir faoliyatining normal 
ishlashida, muskul va qon aylanish sistemalarining ishini yaxshilashda ham katta 
ahamiyatga ega. 
 V i t a m i n B
1
 (Tiamin).
 
Vitamin B
1
suvda eriydigan oq kristall. O`simliklar va
bir qator mikroorganizmlar (achitqilar) tiaminni sintezlash qobil-yatiga ega. Odam 
organizmida sintezlaimaydi va organizmga ovqat bilan tushadi.
 
Tiamin oqsillar, 
yog’lar va karbonsuvlar almashinuvida qatnashadi va me`yo-riy o`sishni
ta`minlaydi. Me`daning sekretor va harakat funksiyasini kuchay-tiradi, yurak
ishini normallashtiradi. B
1
uglevod almashinuvida muhim rol’ o`ynaydi. Bu esa
markaziy nerv sistemasi va bosh miya po`stlog’i faoliyatida katta ahamiyatga
ega.

---

106 
novateurpublication.org 
Antinevrit vitamin tarkibida oltingugurt bor, shuning uchun unga tiamin deb 
nom qo`yilgan.Tiamin moddalar almashinuvining turli jarayonlarida muhim rol’ 
o`ynaydi. U tiaminprofosfat ko`rinishida to`qimalarda ketokislotalarning
dekarboksillanishini katalizlaydigan fermentlar kofermenti bo`lib xizmat qila-
di. Ketokislotalarning dekarboksillanish jarayoni izdan chiqqanda, ular nerv hu-
jayralarda to`planib, bu hujayralarning yallig’lanishiga sabab bo`ladi. Tiamin 
nerv impul’slarini o`tkazib beruvchi madda-atsetilxolin almashi-nuviga katta 
ta`sir ko`rsatadi va markaziy nerv sistemasining normal faoliyati uchun muhim 
rol o`ynaydi. Shuning uchun tiamin nerv sistemasining turli kasalliklarini
davolashda keng qo`llaniladi.
Organizmda tiamin balansining buzilishi, markaziy nerv sistemasi tomo-nidan 
glyukozaning o`zlashtirilishini yomonlashtiradi va miya uchun zaxarli bo`lgan
moddalar almashinuvining oraliq mahsulotlarini to`planishiga olib keladi. Demak
B
1
vitaminining eng ko`p miqdori bosh miya tomonidan foydalaniladi, u 
atsetilxolin va nuklein kislotalar sintezida qatnashadi. Tiamin atsetilxolin va 
xolinestraza sinteziga ta`sir yetish bilan birga nerv sistemasida qo`zg’alishning
o`tqazilishida ishtirok etadi. Keyingi vaqtlarda tiaminning suv va mineral
tuz almashinuviga ta`sir yetishi haqidagi ma`lumotlar olingan. Tiamin moddalar 
almashinuvida koenzim sifatida ishtirok etadi., 
B
1
avitaminozida beri-beri kasalligi rivojlanadi, asab to`qimasining kislo-rodni
iste`mol qilishi pasayadi va unda to`la oksidlanmagan moddalar yig’iladi. 
Natijada harakatning buzilishi bilan boradigan polinevrit (ko`pchilik nerv-
larning shamollashi) ni keltirib chiqaradi. Birinchi galda yurish harakati
buziladi, kasal odam oyog’ini sudrab, qiyinchilik bilan yuradi. Tez charchash, 
ishtahaning pasayishi va ozib ketish kuzatiladi. Bemorning yuragi tez-tez ura 
boshlaydi, qo`l va oyoq muskullaring falajlanishi kuzatiladi. Ayrim hollarda nafas 
muskullarining falajlanishi tufayli o`limga ham sabab bo`ladi. Og’riq va teri 
sezuvchanligi pasayadi.Yurak va me`da - ichak yo`llari faoliyati buziladi. 
Tiamin nerv, yurak kasalligi, me`da va o`n ikki barmoq ichak kasalliklarini 
davolashda keng qo`llaniladi. Vitamin B
1
turli teri kasalliklarida, jumladan ekzema, 
psoriaz va qichimalarda ham buyuriladi. Avitaminozlar nafaqat insonlarda, balki 
hayvonlarda ham kuzatiladi. Oziqalarda vitamin yetishmasligiiparrandalarda 
ko`proq, cho`chqa, buzoq va qo`zilarda kamroq uchraydi. Tiamin yetishmasli-
giining alomatlari ko`pchilik hayvonlarda ishtaha yo`qolishi, ozib ketish, 
muskullarning zaif bo`lib qolishi, nerv sistemasi funksiyalarining tobora izdan 
chiqib, talvasalar tutishi va falajlar boshlanishiga olib kelishi bilan ta`riflanadi. 
Tiaminga bo`lgan eng kam ehtiyoj 100 kg tana vaznisi hisobiga otlarda 3 – 5
mg ni, cho`chqalarda 2 – 4 mg ni, tuxum qilib turgan tovuqlarda 100 gr oziq
aralashmasida 60 - 80 mg ni tashkil etadi. Katta yoshdagi odamning B1

---

107