Transport logistikasi

9.2. Yuklarning xavflilik belgilari 
 
 

---

106 
 
9.1-rasm.
Yuklarning xavflilik belgilari 
Yuk koʻtara olish qobiliyatidan foydalanish darajasiga koʻra yuk 
tavsiflari. Bu koʻrsatkich yukning (nisbiy ogʻirligi) hajmiy ogʻirligi va 
tashishga tayyorlanganligi (joylashtirish, bogʻlash, presslash va h.k.) 
bilan bogʻliq boʻlib, yuklar 4 sinfga boʻlinadi:

1-sinf - avtomobilning yuk koʻtarishdan foydalanish 
koeffitsiyenti darajasi -1

2-sinf - avtomobilning yuk koʻtarishdan foydalanish 
koeffitsiyenti darajasi -99-0,77 (0,8)

3-sinf - avtomobilning yuk koʻtarishdan foydalanish 
koeffitsiyenti darajasi -0,70-0,51 (0,6)

4-sinf 
avtomobilning 
yuk 
koʻtarishdan 
foydalanish 
koeffitsiyenti darajasi -0,5 va undan kam boʻlgan yuklar kiradi.
Yuklarni sinflarga boʻlib tasniflash 1 tonna yuk tashish tarifi 
(haqi)ni belgilash uchun kerak.
Yuklarni har xil sinflarga kiritish uchun maxsus tavsifnoma bor. 
Ba‗zi bir yuklar tashishga tayyorligiga koʻra har xil sinfli boʻlishlari 
mumkin. Masalan, presslangan hashak (somon) 2-sinf, presslanmagan 
esa 4-sinf va h.k. Yuklarni tashishda xavfsizlik texnikasi va mehnat 
muhofazasi talablariga koʻra ham tasniflanadilar.
Tashish
sharoitiga
koʻra yuklar quyidagicha boʻlishi mumkin:
- oddiy, ya‗ni hech qanday maxsus moslama talab etmaydigan;

---

107 
- tez buzuluvchi (oziq-ovqat mahsulotlari). Ularni tashish uchun
maxsus sanitariya va harorat shartlari zarur;
- keskin va koʻngilsiz xidli;
- tirik (mol va qushlar). Bunday mollarni tashish uchun transport 
vositalari tashiluvchi moddalarni yoʻllarda oziqlantirish va ular axlatini 
tozalash va h.k.larga moslangan boʻlishi zarur.
Yuklar
saqlanish sharoitlariga
koʻra 4 guruhga boʻlinadi:

yogʻingarchilik va harorat oʻzgarib turishidan buzilmaydigan 
(qum, shagʻal, maydalangan tosh, toshkoʻmir va h.k.). Bunday 
yuklarni usti ochiq maydonchalarda saqlash mumkin;

yogʻingarchilikdan buzilishi mumkin (metall, metall buyumlari, 
gʻisht va h.k). Ularni usti berk ayvonchalarda saqlash zarur;

yogʻingarchilik va haroratning oʻzgarishi natijasida buziluvchi 
yuklar. Bunday yuklarni berkitilgan xonalarda va issiq (sovuq) ni 
izolyatsiyalanuvchi va zarur haroratni saqlovchi (tez buziluvchi 
mahsulotlar-muzlatkichlarda, 
muzlashi mumkin boʻlmagan 
suyuqliklarni esa - isitiluvchi omborlarda va h.k.);

maxsus rezervuar (idish) larda saqlanuvchi (suyuq yoʻnilgʻi,
moylar va shu kabilar) kiradi.
Joylab saramjonlash (qoliplash) xarakteriga koʻra
yuklar
taralangan va tarasizlarga boʻlinadi.
Yuklarni 
tasniflashdan 
maqsad 
transport 
vositasi, 
tashish 
usullaridan 
yaxshiroq 
foydalanish, 
ortish-tushirish 
ishlarida 
mexanizatsiyadan foydalanish kabilardir.