162 Neft qayta ishlash sanoati Po’latov Razzoq Yusupov Otabek Omonturdiyev Bahodir

 
164 
1-jadval: 
2021-yilda neft qazib oluvchi mamlakatlar 
Mamlakat 
Ishlab chiqarish (kuniga million 
barrel) 
Amerika Qo'shma Shtatlari 
11.0 
Saudiya Arabistoni 
9.2 
Rossiya 
8.9 
Kanada 
4.8 
Xitoy 
4.3 
Qayta ishlash jarayoni: 
Qayta ishlash jarayoni xom neftni foydali mahsulotlarga aylantiradigan bir necha 
bosqichlarni o'z ichiga oladi. Jarayon qidiruv va burg'ulash bilan boshlanadi, bu erda 
xom neft erdan olinadi. Keyin xom neft neftni qayta ishlash zavodlariga tashiladi va u 
erda benzin, dizel yoqilg'isi va boshqa neft-kimyo kabi qimmatbaho mahsulotlarni olish 
uchun bir qator fizik va kimyoviy jarayonlardan o'tadi. Qayta ishlash jarayoni ikkita 
asosiy toifaga bo'linadi: yuqori va quyi oqim. Yuqori oqim sektori qidiruv va 
burg'ulashni o'z ichiga oladi, quyi oqim esa qayta ishlash va tarqatishni o'z ichiga oladi. 
Asosiy tashkilotlar: 
Neftni qayta ishlash sanoatida BP, ExxonMobil, Royal Dutch Shell va Chevron 
kabi bir qancha yirik korporatsiyalar ustunlik qiladi. Ushbu kompaniyalar dunyoning 
turli mintaqalarida muhim o'ringa ega va global neft bozorida hal qiluvchi rol o'ynaydi. 
Biroq, sanoatda mustaqil neftni qayta ishlash korxonalari va neft-kimyo kompaniyalari 
kabi bir nechta kichikroq o'yinchilar ham mavjud. 
Qiyinchiliklar: 
Neftni qayta ishlash sanoati atrof-muhit muammolari, siyosiy beqarorlik va neft 
narxining o'zgarishi kabi bir qator muammolarga duch kelmoqda. Qayta ishlash 
jarayoni issiqxona gazlari va boshqa ifloslantiruvchi moddalarning emissiyasi bilan 
atrof-muhit uchun zararli bo'lishi mumkin. Neft qazib oluvchi hududlardagi siyosiy 
beqarorlik ham neftga bo'lgan talab va taklifga ta'sir qilib, narxlarning o'zgarishiga olib 
kelishi mumkin. Bundan tashqari, sanoat tobora ommalashib borayotgan qayta 
tiklanadigan energiya manbalari bo'yicha kuchaygan raqobatga duch kelmoqda. 
Kelajak istiqbollari: 
Sanoat oldida turgan qiyinchiliklarga qaramay, neftni qayta ishlash sanoatining 
kelajagi porloqligicha qolmoqda. Xom neft va qayta ishlangan mahsulotlarga bo'lgan 
talab aholi sonining o'sishi, urbanizatsiya va sanoatlashuv kabi omillar ta'sirida o'sishda 
davom etishi kutilmoqda. Bundan tashqari, sanoat samaradorlikni oshirish va atrof-

---

 
165 
muhitga ta'sirni kamaytirish uchun yangi texnologiyalar va jarayonlarga sarmoya 
kiritmoqda. Misol uchun, ko'plab neftni qayta ishlash zavodlari issiqxona gazlari 
chiqindilarini kamaytirish uchun uglerodni ushlash va saqlash texnologiyalarini joriy 
qilmoqda.