Intellektual tizimlar

xususiyatlar 
kiradi: 
- 
Kommunikativ imkoniyatini rivojlantirish, dialog rejimda inson tiliga 
maksimal yaqin xolatda har qanday so‘rovlarni qayta ishlay olish (tabiiy til interfeys 
tizimi - TTIT); 
- 
Bo‘sh strukturlangan va yetarli formallashtirilmagan masalarni (engil 
modellar asosida) yechishga mo‘ljallangan bo‘lish; 
- 
Noaniq va dinamik ma’lumotlar bilan ishlay oladigan qobiliyatga ega bo‘lish; 
- 
Konkret situatsiyalar asosida yig‘ilgan bilimlarni ajratib olib, tizimni 
rivojlantirish; 
- 
Ma’lumotlar omboridan kerakli ma’lumotlarni olish hususiyatiga ega bo‘lish 
va boshqalar. 
Intellektual informatsion tizimlarni oddiy informatsion tizimlardan 
farqi
quyidagilardan iborat: 
- 
Interfeys foydalanuvchi bilan tabiiy tilda bajarilishini ta’minlash; 
- 
Har qanday ob'yektlarni va uning atrofidagilarni bilim bazasi modeli shaklida 
ko‘rish, ya’ni noaniq va to‘liq bo‘lmagan ma’lumotlar paytida to‘g‘ri hulosa 
chiqarish; 
- 
IITning yechimi “ochiq - oydinligi” bo‘lishligi, ya’ni foydalanuvchiga yuqori 
darajada tushuntura olish; 

---

9 
- 
Ekspert tizimlari o‘z bilimlarini ekspertlar bilan muloqotda bo‘lib to‘ldirib 
borish; 
- 
Avtomatik ravishda yig‘ilayotgan faktlar asosida bilim bazasini to‘lg‘azib 
borish; 
- 
IIT foydalanuvchisiga “tayyor” javob beraolish, ekspert - inson bergan 
javobga to‘g‘ri kelishligini ta’minlash; 
- 
Bilim bazasini spetsifik komponent sifatida ishlatilishini ta’minlash va 
boshqalar. 
1.3.
 
IIT klassifikatsiyasi. 
Yuqorida keltirilganlar asosida intellektual tizimlar quyidagi xarakterli 
xususiyatlarga egadirlar: 
1. 
Kommunikativ imkoniyatini rivojlantirish. 
2. 
Murakkab va yetarli darajada formallashtirilmagan masalalarni yechish 
bilimiga ega bo‘lish. 
3. 
O‘zini - o‘zi o‘qitib rivojlanish qobiliyatiga ega bo‘lish. 
Kommunikativ imkoniyatlar quyidagilardan iborat: 
1. 
Intellektual ma’lumotlar ombori (IMO): 
2. 
Tabiiy til interfeys tizimi (TTIT); 
3. 
Gipermatnli tizimlar (GT); 
4. 
Konten tizimi (KT): 
5. 
Kognativ grafiklar tizimi (KGT). 
1. Intellektual ma’lumotlar ombori - oddiy ma’lumotlar omboridan farqi 
tushgan so‘rovlarni aniqlab, o‘zida kerakli ma’lumotlar bo‘lmasa, u holda boshqa 
omborlarga murojaat etib, javob bera olishi hisoblanadi. Masalan, sohaviy narhi 
yuqori bo‘lgan mahsulotlar ro‘yxatinini chiqarib berish. 
2. Tabiiy til interfeys tizimi - mashinaga bilimlarni tabiiy til ko‘rinishida 
yetkazib berish hisoblanadi. Bu jarayon yozilgan so‘zlarni lug‘at va sintaksis 
qoidalari asosida tekshirib aniqlab beradi. Bunday interfeyslar (moslashtiruvchilar) 
ma’lumotlar omboriga murojaatini hamda boshqaruv tizimlarda ovoz komandalarini 
yengillashtirib berish. 
3. Gipermatnli tizimlar - ma’lumotlar omborida kalitli so‘zlar yordamida 
matnli axborotlarni qidirish uchun ishlatilish. 

---

10 
4. Kognitiv grafik tizimi - foydalanuvchilarni IIT bilan bog‘lanishda grafik 
ko‘rinishdagi ma’lumotlar bilan ishlash. 
Masalalarni yechish turi bo‘yicha: 
- 
Ekspert tizimlari; 
- 
Sinflangan (klassifikatsiyalangan) tizimlar; 
- 
Oldindan aniqlovchi tizimlar; 
- 
Transformatsiyalovchi tizimlar; 
- 
Ko‘p agentli tizimlar. 
O‘zi o‘rganish qobiliyatiga binoan: 
- 
Induktiv tizimlar; 
- 
Neyronli tizimlar; 
- 
Da’volarga asoslangan tizimlar; 
- 
Ma’lumotlarni saqlanish joyi.