Intellektual tizimlar

Ma’lumotlarni interpretatsiyalash.
Bu ekspert tizimlari uchun ananaviy 
vazifalardan biridir. Interpretasiya ostida ma’lumotlar ma’nosini aniqlash 
tushuniladi, uning natijasi o’laroq to’g‘rilanadi va moslashitiriladi. Odatda 
ko‘pvariantli tahlil nazarda tutiladi. 
Diagnostika.
Bu ma’lum bir tizimdagi xatolikni aniqlash tushuniladi. Xatolik 
- bu normal holatdan og‘ish. Bunday tavsif umumiy nazariy jihatdan texnik 
tizimlarda jihozlarning buzuqligidan tortib tirik organizmlarning kasalligi va turli 
tabiat anomaliyalarini qurish imkonini beradi. Asosiy xususiyati bu diagnostika 
qilinayotgan tizimni funksional strukturasini (“anotamiyasi”) tushunish zarurati 
hisoblanadi. 
Monitoring.
Monitoringni asosiy vazifasi - real vaqtda ma’lumotlarni 
uzluksiz interpretatsiyasi va ma’lum parametrlarni belgilangan chegaradan chiqishi 
haqida signal berish. Asosiy muammo - xavfli holatni "o‘tkazib yuborish" va 
"yolg‘on" xavfli holat haqida signal berish. Bu muammolarning murakkabligi xavfli 
holatlarning belgilarini aniq emasligi va vaqtni e’tiborga olish zarurati. 
Loyihalash.
Loyihalash oldindan aniqlangan xususiyatli “ob’ekt lar”ni 
yaratishga tayyorlash. Tayyorlash asboblari sifatida barcha chizmalar, tushuntirish 
hujjatlari misol bo’la oladi. Bunda asosiy muammo ob’ekt ni aniq strukturolovchi 
bilimlar olishda va “is” muammosi. Unumli loyihalashni tashkillashtirish uchun va 
qayta loyihalshda faqat loyihalash yechimlarini shakklantiribgina qolmasdan, balki 
ularni qabul qilish sabablarni shakllantirish zarur. Loyihalash masalalarida ekspert 
tizimi doirasida bajariluvchi ikki asosiy jarayon bog‘lanadi: yechimni chiqarish 
jarayoni va tushuntirish jarayoni. 
Bashorat qilish.
Bashorat qiluvchi tizimlar mantiqan joriy holatlardan kelib 
chiquvchi oqibatlarni keltirib chiqaradi. Bashorat qiluvchi tizimda odatda 
parametrik dinamik model qo’llanilib, parametrlar qiymati berilgan holatga 
moslashtiriladi. Bu modeldan kelib chiquvchi oqibatlar, ehtimolliklar asosida 
bashoratlarni tuzadi. 

---

18 
Misol: 
ob-havoni bashorat qilish - WILLARD tizimi; 
kelajak hosilini baholash - PI.ANT; 
iqtisodiyotda bashorat - YeSON va boshqalar. 
Rejalashtirish.
Rejalshtirish deganda ma’lum funksiyalarni bajaruvchi 
obe’ktga daxldor harakatlar rejasini topish tushuniladi. Bunday ekspert tizimlarda 
real ob’ekt larning hatti harakati modelidan foydalanilib, rejalashtirilgan faoliyat 
oqibatlarini natija sifatida ko’rsatadi. 
Misol: 
robot faoliyatini rejalashtirish - STRIPS, 
ishlab chiqarish buyurtmalarini rejalashtirish - 1SIS, 
tajribani rejalshtirish - MOLGEN va boshqalar. 
O‘qitish.
O‘qitish tizimlari biror fandan o‘quv jarayoni davomida 
xatoliklarni aniqlaydi va to‘g‘ri yechimlarni ko’rsatadi. Ular o‘quvchi va uning 
xatolari haqida bilimlar yig‘iladi, so’ng ish davomida o‘quvchilarning bilimini 
diagnostika qilib, ularni yuqotish uchun zaruriy vositalarni taklif qiladi. Shuningdek 
ular o‘quvchi bilan uning muvaffaqayatiga qarab muloqotini rejalashtiradi. 
Misol: 
dasturlash tili Lisp o’rgatish tizimi "Uchitel Lispa"; 
PROUST tizimi - Paskal tilini o’rgatish va boshqalar.