‘z b e k is t n r e spu b L ik a si o liy va o rta m a X su s ta’lim vazirligi ‘rta m axsus kasb-hunar ta’limi markazi

Pishiq jinslar 
- (qattiq gil, bor, toshko‘m ir va q o ‘ng ‘ir k o ‘- 
m ir)ham kon qazish m ashinalari bilan. dastlab m aydalam asdan 
jins massividan bevosita ajratib olinadi. Bu jinslar pog‘ona balandligi 
10-20 m qiyalik tekisligi burchagi 60-70° gacha bo ‘lganda pog‘ona 
barqarorligini ta’minlaydi. Yarim qoyasimon jinslarni qazib olish 
portlatish asosida dastlab maydalab, so‘ng qazib olislmi talab etadi. 
Bu jin slarn i nu rag an m agm atik , m eto m o rfik. shuningdek, 
c h o ‘kindi jin slar (gillangan slanetslar, qu m to sh lar, gem otit 
rudalar, m ergellar, arglitlar, alevrolitlar, to shko‘m ir va turli 
q o ‘ng ‘ir k o ‘m irlar) tashkil etadi.
Qoyasimon jinslar 
- massivdan faqat portlatib, maydalab, 
ajratib olinadi. Bu jinslarga m agm atik, m etom orfik (granitlar, 
kvarsitlar. bazaltlar. gabbro, siyenitlar, kolchedanlar) shuning-
8

---

dek, b a ’zi bir c h o ‘kindi (qum tashlar, pishiq ohaktoshlar, qumli 
konglem eratiar va boshqalar) jinslar kiradi.
Buzilgan (maydalangan) kon jinslari 
- yopishqoqlik darajasi, 
bo'lakdorligi va bo ‘laklarning pishiqligi bo ‘yieha tavsillanadi. Bu 
jinslam ing ktVpchish koeflitsiyenti (m aydalanganda massivdagi 
hajmiga nisbatan hajm ini k o ‘payishi) ularning xususiyatlariga 
ko‘ra turlicha bo ‘ladi. M asalan, buzilgan sochilm a jinslam ing 
ko ‘pchish koeflitsiyenti 1,4-1.65 va undan k o ‘proq boflishi ham
m um kin; buzilgan yopishqoq jinslam ing ko‘pchish koeflitsiyenti 
1,03-1,05 ga teng boflib, qiyalik burchagi katta b o ig a n jins 
uyumlarini turg‘unligini ta'm inlaydi.
Jinslaming boMakdorligi 
- bo'lakning uzunlik chizig‘i bo ‘yicha 
o ‘rtacha o ‘lcham i bilan aniqlanadi va besh kategoriyaga bo‘linadi. 
Birinchi kategoriyadagi boNaklarning o ‘rtacha uzunligi (lo ‘r) 10 
sm gacha b o ‘lsa, beshinchi kategoriyadagi b o ‘laklarning o ‘rtacha 
uzunligi 70-90 sm ni tashkil etadi.
Turli kon-geologik sharoitlarda yotgan va turli shaklga ega 
b o ‘lgan foydali qazilma konlari ochiq usulda qazib olinishi mumkin.
Y er yuziga nisbatan joylashishiga k o ‘ra foydali qazilm a 
yotqizig‘i bevosita yer yuziga chiqqan yoki yupqa ustam a jinslar 
bilan qoplangan, yer yuziga nisbatan ancha с huqurga joylashgan, 
tepalik yoki tog1 yonbag‘riga joylashgan ham da qism an yeryuzi 
sathidan pastga va qisman tepaga joylashgan kon turlari ko‘rinishida 
bo‘ladi.