Mühazirələr Müəllimlər: Babayev E. A, Rzayeva T.İ. Sumqayit 2020 f ə nnin m ə qs ə

 
Sökülən birləşmələrin növləri və onların vəzifələri. 
Sökülən birləşmələrdən texnikada ən geniş yayılmışı yivli birləşmələrdir. 
Onlar yüksək etibarlılığı və sökülüb – yığılma prosesinin rahatlığı ilə fərqlənir. 
Bir – biri ilə yiv vasitəsilə birləşən hissələrin əmələ gətirdikləri birləşməyə 
yivli birləşmə deyilir
. Yivli birləşmələr orada iştirak edən hissələrin kontakt 
səthlərindəki yivlər və ya bu məqsədlə nəzərdə tutulmuş standart bərkidicilərin ( 
bolt, qayda, sancaq, vint) köməyi ilə yerinə yetirilir. Yivli birləşmələrin vəzifəsi iki 
detalı bir - birinə birləşdirməkdir. 
Sökülən birləşmələri təmin edən metodlardan biri də 
işgil birləşməsidir
. Bu 
birləşmələrdən adətən burucu momentin bir hissədən digərinə ötürülməsi tələb 
olunduqda istifadə edilir. işgil val ilə ona oturdulmuş hissəni ( oymaq, qasnaq, dişli 
çarx, nizamçarx və s. ) birləşdirmək üçündür. Bu birləşmələrdə işgil yuvası eyni 
zamanda hər iki hissədə açılır. Şəkildə tez – tez rast gəlinən işkillər göstərilmişdir.

---

Şəkil1 Prizmatik seqmentvari pazvari 
İşgillər prizmatik, seqmentşəkilli və pazvari olur. İşgillərin forma və ölçüləri 
valın diametrindən asılı olaraq standartlaşdırılır. Belə ki, onlara olan tələbat 
müvafiq Dövlət standartı ilə müəyyən olunur. aşağıdakı şəkildə prizmatik ( a) və 
pazvari (b ) işgilli birləşmə əmələ gətirən hissələrin əyani təsviri verilmişdir və 
hissələrin birləşdirmə ardıcıllığı şəkildə oxlarla göstərilmişdir. Şəkil 2 
Ş
ə
kil 2 a b 
Prizmatik işgillər daha geniş tətbiq edilir. Aşağıdakı şəkildə hissələrin
prizmatik işgil ilə birləşməsi göstərilmişdir və işgilin aydın görünməsi üçün 
oymaqla valın işgili örtən hissəsinə kəsim verilmişdir. Şəkil 3 
şəkil 3 

---

İşgil birləşməsinə daxil olan hər bir hissənin – valın (a) , oymaq ( b) və işgil 
( c) çertyojları aşağıdakı qaydada verilir. Şəkil 4
Şəkil 4 A b c 
İşgil birləşməsinin yığım çertyoju şəkil – 5 göstərilmişdir. Göründüyü kimi 
işgil valın üzərində onun oxu boyu yerləşdirilir. Bu birləşmədə valın diametri 
təyiedicidir. Yığım çertyojunda işgil ox boyu kəsildikdə şrtixlənməməlidir. İşgil ilə 
valın birləşməsini göstərmək üçün valın üzərində yerli kəsim vermək kifayətdir. 
Şəkildə işgilin üst müstəvisi və oymaq arasında araboşluğu təsvir edilib. 
Burada d – valın diametri, B – işgilin eni, H – işgilin hündürlüyü, t1 və t2 uyğun 
olaraq valda və oymaqda nəzərdə tutulmuş işgilin paz yuvalarının dərinliyidir. L – 
işgilin uzunluğudur.
Şəkil 5 
Çiv ( ştift) – 
hamar silindirik və ya konus şəkilli çubuqdan ibarətdir. 
Texnikada ştiftlər əsasən hissələrin bir – birinə nəzərən sərt birləşdirilməsi, onların 

---

müəyyən vəziyyətinin tənzimlənməsi və eyni zamanda əlavə yükləmədə birləşmiş 
hissələrin zədələnməsinin qarşısının alınması məqsədilə istifadə edilir.
Daha geniş yayılmış forması silindrik ştiftlər ГОСТ 3128 – 70, konik şəkilli 
ştiftlər ГОСТ 3129–70 üzrə hazırlanır.Şərti işarələnməsi və çertyojda təsviri 
şəkil1 – də göstərilmişdir. 
Şərti işarələmədə məmulatın adı, diametri ( 
d
), uzunluğu ( 
l
) və 
standartın nömrəsi göstərilir.
ГОСТ
ГОСТ