Umurtqasizlar zoologiyasidan

16-rasm. Chuchuk suv bodyaga (Spongilla lacustris) si: A-suv osti o'simligidagi
bodya-galar; B-gemmuIa; 1-g‘ovaklarteshigi; 2-skelet ignalari; 3-gemmulaning
mikroskleritlari; D-gemmula tanasining kesmasi: I -amfidiskaiar; 2-ichki kutikuia
qobig'i; 3-tashqi muhit bilan bog'lab turuvchi teshikcha; 4-shu teshikchani yopib
turadigan to‘siq parda; 5-gemmula tanasi ichidagi hujayralar.
Kuz 
faslida 
bodyagalarning 
mezogleya 
qismida 
arxeotsit 
hujayralaridan gemmula deb ataluvchi va qishlab qoluvchi ichki 
kurtaklar hosil bo‘ladi. Bular qalin qobiq bilan o‘ralib, maxsus skelet- 
ninalar bilan mustahkamlanadi. Har bir bodyaga koloniyasida bir necha 
ming gemmulalar yetishadi. Qishda bodyagalar o‘lishi bilan gemmulalar 
suvga tushib, kelgusi bahorda ulardan yosh bodyagalar rivojlanadi.
Bodyaga ayrim jinsli, uning mezogleyasidagi arxeotsit hujayralari 
birikib, tuxum hujayrasini hosil qiladi. Boshqa individda esa xuddi 
shunday hujayralardan spermatozoidlar rivojlanadi.
Ular boshqa ona bulutlarning mezogleyasiga kirib, tuxumni 
urug‘lantiradi. Natijada ko‘p hujayrali lichinka-gemmula hosil bo‘ladi. 
U tashqi muhitga-suvga chiqib xivchini yordamida suzib yuradi, keyin 
suvosti predmetlariga o‘tirib oladi va undan yosh bodyagalar rivojlanadi. 
Bu hayvonning ko‘rinishi o‘simlikka o‘xshash bo‘ladi.
Ishni bajarish tartibu
1. Tirik bodyagani binokulyar yoki lupa 
orqali kuzatib, uning og‘izcha-oskulumiga e'tibor bering, bodyaganing 
noaniq shakliga, tanasining yashil rangiga e'tibor bering va rasmini 
chizing.
48

---

2. Bodyaga tanasini qoplab turgan tashqi qavatini (derma! 
membrana) qisqich yordamida olib tashlang va mikroskopning kichik va 
katta ob'ektivlari orqali kuzatib, bodyaga tanasiga suv kiradigan mayda 
teshikchalarni kuzating va rasmini chizing.
3. Tirik bodyaga yashayotgan suvga bir oz karmin solib yoki bir 
tomchi tush tomizib, uning bodyaga tanasiga tomon yo‘nalishini 
kuzating.
4. Bodyaga tanasining bir boMagini qirqib oling. Uni soat oynasiga 
yoki buyum oynasiga qo'yib, preparoval ninalar yordamida maydalang 
va mikroskop orqali kuzating. Mezogleya qavatidagi amyobasimon 
hujayraiar-arxeotsitlarni izlab toping va ularning harakatlanishiga e'tibor 
bering. Bu paytda yirik jinsli hujayralar-makrogametalarni va 
gemmulalarni ham ko‘rish mumkin. Ularning rasmlarini chizing.
5. Kremniydan iborat skelet ninalarini kuzatish uchun bodyaganing 
tanasidan bir qismini qirqib olib, 2-3 minut davomida 40-45% li sulfat 
kislotaning eritmasida probirkada qaynating. Keyin cho‘kmani suv bilan 
yuvib soat oynasiga soling. Quritilgandan keyin buyum shishasiga bir oz 
olib qo‘ying va mikroskop orqali kuzating. Agar bodyaganing kremniy 
ninalari ko‘rinsa, uning ustiga bir tomchi kanada balzarni yoki glitserin- 
jeiatin tomizing va ustini qoplag‘ich oynacha bilan yopib preparat 
tayyorlang va ularning rasmini chizing.