Yurakning surunkali ishemik kasalligi
Yurak ishemik kasalligining asosiy va tez-tez uchrab turadigan simptomi
to’sh sohasida jismoniy harakat vaqtida yuzaga chiqishi va tarqalishi jihatidan
oshib boradigan bosimni his qilish xisoblanadi. Odatda og’riq, ko’krakda
yoqimsiz sezgi bilan o’tadi, u chap elkaga, ko’lga yoki ikkala ko’lga, bo’yin,
jag’, tishlarga o’tadi. Bu paytda bemorlarda odatda nafas olish qiyinlashadi,
vahima paydo bo’ladi. Ular harakatdan to’xtaydilar va xuruj o’tib bo’lguncha
qimirlamay turadilar. Ularning teri koplamlari oqarib ketishi mumkin, kuchli
xurujda peshonadan sovuq ter chiqadi. Nitroglitserin qabul qilingandan yoki
jismoniy zo’riqish bartaraf etilgandan so’ng tasvirlangan belgilar odatda
yo’qoladi. Stenokardiya xurujining necha marta tutishi bilan aterosklerozga
uchragan toj tomirlar darajasi o’rtasida bog’liqlik borligi aniqlangan.
Stenokardiya xurujlari tutishi bilan toj tomirlar aterosklerozining og’ir-engilligi
o’rtasida ham xuddi shunday bog’liqliklar borligi ma’lum.
Yurak ishemik kasalligining eng xatarli ko’rinishlaridan biri yurak
etishmovchiligi bo’lib, u mehnat qobiliyatining vaqtinchalik yoki batamom
yo’qotilishiga,
nogironlikka
va
o’limga sabab buladi. Stenokardiya
diagnostikasida kasallik anamnezini aniqlashning muhim ahamiyati bor. Biroq
ayrim bemorlarda kasallik boshqacha, atipik simptomatika bilan yoki
simptomlarsiz o’tishi mumkin.
Diagnostik usullar orasida EKG muhim o’rin tutadi, u kasallikni
diagnostika qilish, uning og’ir-engilligiga baho berish, joylashgan sohasini va
miokardda qon aylanish etishmovchiligi va postinfarkt kardiosklerozning
qancha joy egallaganini aniqlashga imkon beradi.
YuIKga (yurak ishemik kasalligi) shubha qilingan barcha bemorlarda
hamma e’tirof etgan 12 nuqtada EKG tekshiruvini o’tkazish lozim. Yurak
ishemik kasalligi bo’lgan 35% bemorlarning tinch turgan holatida qayd qilingan
EKGda miokard ishemiyasi belgilari aniqlanmaydi. Bunday bemorlarda
tashxisni aniqlash va toj tomir qon aylanishining rezerv imkoniyatlarini bilish
101
uchun bir qator qo’shimcha elektrokardiografik tekshiruvlar: jismoniy ish bilan
sinamalar (veloergometriya) va EKGda 24 soatlik uzluksiz monitoring o’tkazish
maqsadga muvofiq bo’ladi. Agar koronar etishmovchilik asosini miokard
vaskulyarizatsiyasining funktsional buzilishi – tojsimon arteriyalar spazmi
tashkil qilsa, ergometrin sinamasi birmuncha namunali diagnostik test
hisoblanadi. U EKGni nazorat qilib turgan holda ergometrin maleat (ergonovin)
preparatini venaga oqim bilan yuborishdan iborat. Bunda EKGda ST
segmentining izoelektrik chiziqdan surilishi va stenokardiya xuruji paydo
bo’lishi sinamaning musbatligini ko’rsatadi.
Yurak ishemik kasalligi bo’lgan bemorni rentgenologik tekshirish ko’krak
qafasi a’zolarini rentgenoskopiya va yurakni rentgenoelektrokimografiya
qilishni o’z ichiga oladi, ular yurak ishemiyasi asoratlari borligi (yurak
anevrizmasi, qorinchalararo to’siqning postinfarkt nuqsoni) va ko’krak qafasi
a’zolarining qo’shilib keladigan kasalliklari to’g’risida tasavvur beradi.
Yurak ishemik kasalligida tekshirishning radionuklid usullari, xususan
sokinlikda va jismoniy harakat bilan sinama o’tkazish vaqtida Tl
201
bilan
miokardni stsintigrafiya qilish, shuningdek radionuklid ventrikulografiya usulini
qo’llash muhim diagnostik ahamiyatga ega. Bular chap qorinchaning funktsional
holati to’g’risida ma’lumot beradi. Tekshirishning radionuklid usullari yurak
zarbali va minutlik hajmini, aylanib yurgan qon xajmini, kichik qon aylanishi
doirasida qon oqimi vaqtini va o’pkada aylanib yurgan qon xajmini o’rganishga
imkon beradi.
Yurak exografiyasi noinvaziv usul bo’lib, yurakning tuzilishi va miokard
funktsiyasini tadqiq qilishga yordam beradi. Exokardiografiya usulidan chap
qorincha funktsional qobiliyatini va yurak ishemiyasi kasalligini, qorinchalararo
to’siqning postinfarkt nuqsoni yoki mitral klapan etishmovchiligi, chap
qorinchaning infarktdan keyingi anevrizmasi singari yurak ichi gemodinamikasi
asoratlarini
o’rganishda foydalaniladi. Chap qorinchani o’rganishda
exokardiografiya chap qorincha bo’shlig’i, qalinligi va orqa devori o’lchamlari,
orqa devor kinetikasi, qorinchalararo to’siq xarakati, chap qorinchaning oxirgi
102
sistolik va oxirgi diastolik hajmi, qon otilish fraktsiyasi, zarbali hajmi to’g’risida
ma’lumot olishga imkon beradi. Miokard qisqaruvchanligining lokal
buzilishlariga baho berishda exokardiografiya vaqtida nitroglitserin bilan
farmakologik testdan foydalaniladi. Nitroglitserin qabul qilingandan so’ng
gipoksiya sohasining yo’qolishi o’zgarishlarning ishemik xususiyatidan dalolat
beradi. Bunda miokard sistolik harakat amplitudasi oshgan bo’ladi. Miokard
qisqaruvchanligining segmentar buzilishlarini aniqlashga imkon beradigan
sektoral skanerlash (ikki o’lchamli exokardiografiya), chap qorincha devorlari
kinetikasining lokal buzilishlarini diagnostika qilishda ayniqsa qimmatli
hisoblanadi.
Chap qorincha funktsional qobiliyatiga baho berish uchun yurakning chap
bo’limlarini kateterlash va chap qorinchada oxirgi diastolik bosimni va yurakdan
otilib chiqqan qonni o’lchashning muhim ahamiyati bor. Yurakni kateterlashda
bajariladigan chap tomonlama ventrikulografiya devorlari xarakatini va ularning
kinetikasini o’rganish, shuning asosida qaytar (gipoksiya) va qaytmas
(chandiqli) o’zgarishlar bo’lgan qorincha faoliyati buzilishlari o’rtasidagi
differentsial diagnostika xajmlarini hisob-kitob qilish imkonini beradi.
Nitroglitserin
qabul
qilishdan
oldin
va
keyin
chap
tomonlama
ventrikulografiyani bajarish mumkin.
F. Sones ishlab chiqqan va 1959 yilda klinik amaliyotga joriy qilgan
selektiv koronografiya yurak ishemik kasalligini diagnostika qilishning asosiy
va ko’p ma’lumot beradigan usullaridan hisoblanib, bu kasallikni aniqlash va
uni jarrohlik usulida davolash masalasini uzil-kesil hal qilishda juda qo’l keladi.
U tojsimon arteriyalar va asosiy tarmoqlarini ko’rish, ularning anatomik va
funktsional holatini, aterosklerotik jarayon darajasini, kompensator kollateral
qon aylanishi, tojsimon arteriyalar distal oqimini o’rganish uchun mo’ljallangan.
Selektiv koronografiya 90-95% hollarda tojsimon o’zanning anatomik holatini
ob’ektiv va aniq aks ettiradi.
Yurak ishemik kasalligiga uchragan bemorlarga muolaja miokard
gipoksiyasini bartaraf etish, shuningdek yurak ishemiyasining stenokardiya,
103
yurak etishmovchiligi va yurak ritmi buzilishi singari klinik ko’rinishlarini
yo’qotish yoki engillashtirishga qaratilgan.
Kislorod sarfiga ehtiyoj bilan uni yurak mushagiga o’tkazish orasidagi
buzilgan balansni dori-darmonlar bilan yo’qotish ikkita yo’l bilan amalga
oshirilishi mumkin:
1) toj arteriyalarda qon oqimini kuchaytirish yordamida ishemiyaga
uchragan miokard perfuziyasini yaxshilash;
2) ishemiyaga uchragan miokardning kislorodga extiyojini kamaytirish.
Tomirni kengaytiradigan ta’sir hisobiga koronar toj arteriyalaridagi qon
oqimini yaxshilash uchun nitroglitserin va boshqa organik xamda anorganik
nitrobirikmalardan foydalaniladi. Yurak ishemiyasida yurak funktsiyasini
yaxshilash maqsadida beta-adrenergik retseptorlarni blokada qiladigan
preparatlar (anaprilin, propranolol, obzidan, inderal) va boshqalar ishlatiladi.
Toj arteriyalar angioplastikasi. Toraygan toj arteriyalar bo’shlig’ini tiklash
uchun A. Gruntzig 1977 yilda kardioxirurgiya amaliyotiga toj arteriyalar
angioplastikasini joriy qildi. Bu usul stenozga uchragan toj arteriyalarni ballonli
dilatatsiyasi (angioplastika) yo’li bilan miokardni revaskulyarizatsiya qilishdan
iborat. Toj arteriyasida kaltsinoz bo’lmachagani va bu arteriyaning distal o’zani
zararlanmagani holda toj arteriyaning proksimal bo’limlarda torayishi toj
arteriyalarini angioplastika qilishga ko’rsatma hisoblanadi. Angioplastika
quyidagicha o’tkaziladi. Odatdagi usulda koronografiya o’tkazilgandan keyin
angioplastik
kateter
o’tkazgich-kateter bilan almashtiriladi, u orqali
stenozlangan toj arteriyaga dilatatsion kateter kiritiladi. Dilatatsion kateter
uchida diametri puchaygan xolatda 1,2-1,3 mm shishirilgan holatda esa
maksimal diametri 3-3,7 mm ga etadigan balloncha bo’ladi. Kateterning
puchaygan
xolatdagi
ballonchasini
toj
arteriyasi
stenozi
sohasiga
rentgentelevizion nazorat ostida o’rnatiladi va uni 30% li kontrast modda
eritmasi bilan 5 atmosfera bosimi ostida to’ldiriladi. Balloncha 5-60 sekund
mobaynida shunday holatda turadi, shundan keyin uni bo’shatiladi. Zarurat
bo’lganda ballonchani bir necha marta to’ldirish mumkin. Stenoz darajasining
104
20% dan ortiqroq kamayishiga erishilganda angioplastika yaxshi natija berdi deb
hisoblanadi. AQShdagi tadqiqotchilar ma’lumotlariga ko’ra, toj arteriyalarini
ballonli dilatatsiya qilishda taxminan 65% bemorlarda yaxshi natija olinadi.
Toj arteriyalar angioplastikasi jarayonida yuzaga kelishi mumkin bo’lgan
asosiy asoratlar: o’tkir miokard infarkti (5,3%), toj arteriya okklyuziyasi
(4,6%), toj arteriya spazmi (4,5%), qorinchalar fibrillyatsiyasi (1,8%)
hisoblanadi. Ushbu amaliyotda o’lim darajasi – 1,2% ni tashkil etadi.
Angioplastika muvaffaqiyatli chiqqanda taxminan 80% bemorlarda stenokardiya
xurujlari yo’qoladi yoki bir muncha kamayadi, 90% dan ko’p bemorlarda
jismoniy harakatlarga moyillik paydo bo’ladi, miokardning qisqarish qobiliyati
yaxshilanadi.
Dostları ilə paylaş: |