28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

tuzilgan
boshlang’ich xujjatlarda (kassa va bank 
xujjatlaridan tashkari) qo’yilgan xatolar 
Quyida
gi tartibda to’g’ri lanadi. Noto’g’ri 
matn yoki summa ustidan chiziladi, uning.tepasiga to’g’ri matn yoki summa 
yoziladi, yoniga «to’g’ri langan» degan yozuv qilinadi, xujjatga avval imzo 
chekkan shaxslar yana imzo chekishib to’g’ri lashni tasdiklashadi va to’g’ri lash 
amalga oshirilgan sana (kun, oy, yil) yozib qo’yiladi. Kirim va chiqim kassa 
orderlarida xech qanday o’zgarish qilish mumkin emas. 
Buxgalteriya hisobi registriga yozilgan xo’jalik operatsiyalarini aks ettirib 
turuvchi xamma yozuvlar oy yoki yilning oxirida jamlanadi. Bunday jamlashdan 
maksad umumiy oborot summani va xamma schyotlar bo’yicha oy yoki yil oxiriga 
qoldiqni aniqlashdir. Bundan tashkari, u aniqlanilgan jami summalarning 
yozuvlarini solishtirib kurish va yo’l qo’yilgan xatolarni topish uchun xam 
zarurdir. Ezuvlarni solishtirib kurish uchun sintetik schyotlar bo’yicha bosh 
daftarning jami ma’lumotlariga muvofiq aylanma balansi tuziladi, kelib chiqkan 
debet va kredit oborotlarining umumiy summasi ro’yxatga olish jurnali bo’yicha
oborot summalarining jami yoki, agar hisob mexanizatsiya vositalari bilan 
yuritilayotgan bo’lsa, u paytda nazorat sonlar ro’yxati summasining jami bilan 
solishtiriladi. Buxgalteriya hisobi registrida yozuvlarning to’g’ri amalga 
oshirilishini ta’minlash uchun aylanma balansning debet va kredit summalari teng 
kelishi kerak. Bu tenglik xronologik yozuv (ro’yxatga olish jurnali) 
ma’lumotlarining muntazam yozuv (bosh daftar) ma’lumotiga to’g’ri kelishidan 
kedib chiqadi. Buxgalteriya hisobi registrlarida aniqlangan xatoliklar belgilangan 
tartibga muvofiqq kechiqtirilmasdan to’zatilishi. zarur. Xatoni to’zatishning uchta 
asosiy usuli bor: 
1. «Korrektura» usuli. 
2. «Qizil storno» usuli. 
3. «Qo’shimcha provodka» usuli. 
«Korrektura» usulining moxiyati shundan iboratki, bunda noto’g’ri
yozuvning ustidan (chizikning tagidagi sonni ukish oson bulsin uchun) yupka qilib
chiziladi, uning yoniga yoki tepasiga to’g’ri yozuv yozyladi va bu to’g’ri da 
muayyan xujjatning tagida hisobning shu fxasiga javabgar shaxe yoki bosh 
buxgalter tomonidan izox beriladi va uning imzosi bilan tasdiklanadi. Agar ko’p 
sonli yozuv bo’lib, shundan bir qismida xato bo’lsa xam, baribir xammasining 
ustidan chizilib, yuqoridagi usulda to’g’rilanadi. «Korrektura» usulidan xatolik 
schyotlarning korrespondentsiyasiga borlik bo’lmasa yoki hisob yozuvlarining 

---

127 
jami summalarida aks ettirib qo’yilmagan bo’lsagina foydalaniladi. Masalan, 
«Asosiy vositalar » schyotining debetiga 10030 sum o’rniga, 10000 sum qilib xato 
yozib qo’yilgan bo’lsa, u xolda 10000 sumning ustidan yupka qilib chizik tortiladi 
va uning ustiga 10030 sum yozilib, chislo xamda bosh buxgalterning imzosi 
qo’yiladi. 
Agar xatolik schyotlarning korrespondentsiyasi bilan borlik bo’lsa 
(noto’g’ri provodka berilgan bo’lsa) xamda bir nechta joyga jami summa yozib 
qo’yilgan bo’lsa, unda bu xatoni korrektura usuli bilan to’g’rilash mumkin emas, 
chunki bunda ko’p joyni uchirib to’g’ri lash zarur bo’ladi, shuning uchun xam 
«kizil storno» usulidan foydalaniladi. «Kizil storno» usulining moxiyati shundan 
iboratki, bunda xato yozuv kizil siyox bilan xuddi o’zidek qilib yana bir marta 
yozyladi, undan keyin to’g’ri yozuv avvalgidek tegishli registrda aks ettiriladi. 
Schyot bo’yicha jami oborot topilayotganda kizil, siyox bilan yozilgan summa 
umumiy yig’indidan ayig’ib tashlanadi. Talabalarga tushunarli bo’lishi uchun 
noto’g’ri yozuvning «kizil storno» usulida schyotlarda tutrilanishiga quyidagi 
misolni keltiramiz: