Xələfli A. A

III Fəsil 
SÜXURLARIN ELEKTRİK XASSƏLƏRİ 
Bərk cisimlər keçiriciliyin qiymətinə və mexanizminə görə üç 
dəstəyə ayrılırlar: keçiricilər, yarımkeçiricilər və dielektriklər (bərk 
elektrolitlər). Ən yaxşı keçiricilər metallar və onların ərintiləridir. 
Onların xüsusi elektrik keçiriciliyi 10
3
-dən 10
6
Om
-1
sm
-1
hüdudunda 
dəyişir. Bunun əksinə olaraq bərk elektrolitlərdə xüsusi keçiricilik 
çox kiçikdir 10
-9
Om
-1
sm
-1
. Bu iki elektrik keçiriciliyi arasındakı 
vəziyyəti yarımkeçiricilər tutur, bu 10
4
-dən 10
-9
Om
-1
sm
-1
qədərdir. 
Qeyd etmək lazımdır ki, keçiricilərlə, yarımkeçiricilər və 
yarımkeçiricilərlə dielektriklərin sərhəddində kəskin dəyişmə 
müşahidə olunmur. 
Metal və yarımkeçiricilərin keçiriciliyi eyni daşıyıcılarla yəni 
elektronlarla baş verdiyi şərtləndirilmişdir. Metal və yarımkeçiricilər 
arasında əsas fərq daşıyıcıların (hissəciklərin) enerji vəziyyətindən 
asılıdır. Metallarda aktivləşmə enerjisi sıfıra bərabərdir, ancaq 
yarımkeçiricilərdə bu 0,1 birdən bir neçə elektron volta qədərdir. 
Buna görə də keçiricilər yarımkeçiricilərdən fərqlənirlər. Ancaq 
keçiriciliyin temperaturdan asılılığı başqa xarakter daşıyır. Əgər 
metalların maksimal elektrik keçiriciliyi mütləq sıfırdırsa, 
yarımkeçiricilər bu temperaturda özlərini izolyatorlar kimi aparır. 
Metallarla müqayisədə yarımkeçiricilərin az keçiriciliyə malik olması 
yarımkeçiricilərdə keçiricilikdə valent elektronların az hissəsinin 
iştirak etməsi ilə izah olunur. 
Yarımkeçiricilərdə və dielektriklərdə cərəyan keçiricilərin hə-
yacanlanma mexanizminin eyni olması bunları yaxınlaşdıran amildir. 
Buna baxmayaraq yarımkeçiricilərdə cərəyan keçiricilər elektronlar-
dır, ancaq dielektriklərdə keçiricilər ionlardır, bu yarımkeçiricilərdə 
dielektriklərin xassələrindən fərqlənən xassələr yaradır. Buradan 
görünür ki, zərrəciklərin mütəhərrikliyi eyni xarakterli deyildir. 
Elektronlar atomlar arası baryeri sərbəst keçir, ancaq ionlar bir 
ar qəfəsdən ar qəfəsə keçmək üçün bu baryeri keçməlidir. Süxurların 
keçiriciliyi başqa fiziki parametrlərə nisbətən böyük hüdudda dəyişir. 
Bəzi minerallar metallar kimi keçiricilərə aid edilə bilər, bəziləri isə 
downloaded from KitabYurdu.org

---

20 
elə böyük müqavimətə malikdir ki, yaxşı izolyator kimi özünü aparır. 
Bir sıra filiz mineralları və süxurları özlərini yarımkeçiricilər kimi 
aparır. Əslində süxurların çox hissəsi elektrik keçiriciliyinin 
qiymətinə görə dielektriklərə yaxındır. Bununla bağlı olaraq 
dielektriklərin elektrik keçiriciliyinin öyrənilməsi zərurəti meydana 
çıxır.