Biotexnologiya asoslari

сут
м
v
c
b
a
d
dV
H
+
+
=
τ
τ
τ
τ
τ
(11) 
bunda, a,b,s-empirik koeffisientlar, ularni son ko’rsatkichi tajriba malumotlari natijasida 
aniqlanadi;

---

V
H
-bijg’igan go’ng xajmi (m
3
). 
QCHqf(
τ
) aniqlash uchun biogaz qurilmasini issiqlik balansini xisoblash sxemasi 
yaratilgan, unga asosan biogaz qurilmasini o’z extiyoji uchun zarur bo’lgan energiya sarfi 
quyidagicha aniqlanishi mumkin: 
)
(
кДж
Q
Q
Q
П
H
CH
τ
+
=
(12) 
QH-go’ngni xaroratini bijish xaroratigacha ko’tarish uchun zarur bo’lgan energiya sarfi; 
Qn-,barcha issiqlik va energiya sarflarini qoplash uchun bir sutkada sarflanadigan energiya. 
Go’ng haroratini ko’tarish uchun sarflanadigan energiya quyidagicha aniqlanadi: 
(
)
,
1
кДж
T
T
V
P
C
q
H
H
H
H
H
η
−
=
(13) 
S
H
-go’ngni issiqlik hajmi; kDj/(kg.k); 
R
H
-go’ngni zichligi, kg/m
3
; 
T
n
-go’ng isitishni oxirgi harorati,K; 
T
1
-go’ngni boshlang’ich xarorati, K; 
η
-go’ng isitadigan qurilmani foydali ish koeffisienti (KPD). 
Bir sutkada metantek yuzasini o’rab olish orqali issiqlik sarflanishini qoplash uchun 
sarflangan issiqlik miqdori quyidagicha aniqlanadi: 
(
)
),
(
24
кДж
T
T
KF
q
H
B
K
η
−
=
(14) 
K-issiq uzatish koeffisienti, kDj/m
2
Kr; 
F-metantenkni o’ralishi lozim bo’lgan sathni maydoni; m
2
, 
T
v
sirtqi havo harorati, K. 
T
N
metentenkdagi go’ngni harorati. 
Biogaz ajralishi bilan bog’liq bo’lgan issiqlik yo’qolishi quyidagi formula bo’yicha 
aniqlanadi: 
),
(
/
кДж
T
C
V
q
Г
V
Г
B
η
=
(15) 
V
r
-bir sutkada ajralgan gaz hajmi, m
3
/sut; 
S
V
-biogazni issiqlik hajmi, kDj/(m
3
.grad); 
T
g
-metanktenkdan chiqayotgan biogazni harorati, K. 
Aralashtirib turadigan va uskunalar uchun sarflanadigan energiya miqdori quyidagicha 
aniqlanadi: 
).
(
)
/(
кДж
W
V
N
q
m
H
H
M
M
η
=
(16) 
N
m
-nasos yoki aralashtirib turuvchi uskunalarni iste’mol kuchi; 
W
H
-nasosni unumdorligi, m
3
/s. 
m-qayta hisoblash koeffisienti, kVt.r kDj. 

---

Go’ngni siklik rejimda bijg’itishda, uni isitish uchun sarflanadigan energiya nolga teng 
bo’ladi, chunki energiya butunlay chiqarilmaydi. 
YUqorida keltirilgan tenglamalar asosida, metantenkda go’ngga ishlov berishni 
davomiyligini aniqlovchi, biogaz olishni maksimumiga to’g’ri keladigan quyidagi tenglama 
yaratilgan: 
)
/(
24
)
(
)
1
(
m
H
H
m
H
B
H
W
V
N
T
T
kF
M
c
b
a
η
η
λ
γ
τ
τ
τ
+
−
=
−
+
+
(17) 
Bunda,
τ
barcha issiqlik va energiya sarfini qoplash uchun zarur bo’lgan biogaz to’planishi 
davomida 
τ
min dan katta bo’lishi zarur: 
[
]
min
1
2
min
0
2
/
24
)
(
/
)
(
)
1
(
τ
η
η
η
λ
γ
τ
τ
τ
m
n
n
M
H
B
H
H
H
H
W
N
T
T
kF
T
T
p
C
M
M
c
b
a
∀
+
−
+
+
−
=
−
+
+
∫
(18) 
Olingan tenglamalar go’ngni xarakteristikasi, uni har-xil haroratda bijg’ishini texnologik 
rejimi va biogaz qurilmasini parametrlari orasidagi o’zaro aloqadorlikni aks ettiradi bu 
tenglamalar asosiy bo’li, ijobiy energetika balansiga ega bo’lgan biogaz qurilmalarini loyihalash 
imkonini beradi. Biogaz qurilmasini hisoblash uchun dastlabki malumot sifatida biogazni chiqish 
xajmi asos bo’la oladi. Bu esa muayyan ferma sharoitida aniqlanadi. 
Metantenkni sutkalik dozasi u o’rnatilgan ferma imkoniyatlaridan kelib chiqqan xolda va 
SNiP talablari asosida belgilanadi. 
Metantenkni satxini o’rab olishdagi atrof muhitga issiqlik uzatish koeffisienti isiqlik 
ikulyatsiyasini qalinligini turidan kelib chiqqan xolda aniqlanadi. Odatda metanttenktlar uchun 
kq0,3-0,5 Vt
×
m
2
×
K formulasi ishlatiladi. 
Metantenkdagi go’ngni harorati mezofillar uchun –Tnq37
±
1
0
S va Tnq55
±
1
0
S ga teng. 
Atrof muhit harorati muayyan rayon iqlimidan kelib chiqqan holda qabul qilinadi. Bunda, 
Rossiyaning I, II, III va IV tabiiy iqlim zonalari uchun tegishli ravishda TVq-9,8; 
+
4,8; 
+
7,2;
+
16,3
0
S. qabul qilingan. 
Mana shu hisob-kitoblardan kelib chiqqan holda O’zbekistonni shimoliy mintaqalari uchun 
Tvq
+
28,5; Farg’ona vodiysi uchun Tvq
+
31,5-32,5
0
C; Janubiy viloyatlar uchun esa Tvq
+
35,5-
36,5 
0
C; 
17 formulada keltirilgan ma’lumotlar asosida bosh parametr metantenkda go’ngga ishlov 
berish vaqti (davomiyligi) aniqlanadi. Keyin esa 10-18 formulalar bo’yicha metantenkni talab 
hajmi, uni unumdorligi, biogaz chiqish hajmi, uni o’z ehtiyojlarini qoplash uchun zarur bo’lgan 
energiya miqdori, aniqlanadi.