Biotexnologiya asoslari

Rossiyadagi biogaz qurilmalarini texnik tavsifi. 

---

qurilmalar 
ko’rsatkichlar 
KOBOS-1 BF-500 
BGU-25 BGU-50 
BGU-100 
Unumdorlik, go’ng bo’yicha, 
m
3
/sut 
35-50 80 2 4 8 
Biogaz chiqish miqdori, m
3
/sut 260 
200 
20 
40 
80 
Reaktor hajmi, m
3
/sut 2x125 
500 
25 50 
2x50 
Ishlov berish davri, sut 
5-10 
5 
10 
10 
10 
Ishlov berish harorati, 
0
S 40 
55 35 35 35 
Komplekt massasi, t 
90 
43 
5 
7 
11 
Biogaz qurilmalar go’nga ishlov berish davri va sutkalik yuklash miqdori bo’yicha ham 
bir-birlaridan farqlanadilar (5dan 30 sutkagacha ishlov berish vaqti va 3,3 dan 20%gacha bir 
sutkalik yuklash miqdori). Metanteklarni solishtirma hajmi bir shartli boshga Vengriyada 
2,57m3 bo’lsa, Rossiyada (KOBOS) 0,625m3 ; biogazni miqdori ham 0,5 m3/bosh dan 
2,0m3/boshgacha. 
SHuni ham ta’kidlab o’tish lozimki, metanogenez jarayni anchagina issiqlik energiyasini 
talab qiladi. Harorat qancha baland bo’lsa, qo’shimcha issiqlikka ketadigan harajat shuncha 
baland bo’ladi. SHuning uchun ham metanogenez tezligini harorat ta’sirida ko’tarishni salbiy 
tomonlari ham mavjud. Biogaz qurilmalarini iqtisodiy samarasi muayyan region yoki xo’jalikni 
sharoitlari bilan uzviy bog’liqdir. 
SHimoliy mintaqalarda issiqlikni iqtisod qilish maqsadida mezofil rejimdan foydalanish 
maqsadga muvofiqdir. Bunday sharoitda reaktorni ishchi hajmi va chegirib qolingan vaqt 
ko’payadi. Misol tariqasida Finlyandiyani «AV Enbom» firmasi tayyorlagan, Laplandin 
sharoitida (330Sda) ishlaydigan biogaz qurilmasini keltirish mumkin. Ba’zan issiqlik 
harajatlarini kamaytirish va biogaz miqdorini oshirish maqsadida metanogenerasiyani ikki 
fazada: kislotogen va metanogen fazalarida o’tkaziladi. Birinchi faza 30-350S, ikkinchisi esa 
550S da olib boriladi.
Biogaz hosil bo’lish ko’rsatkichlari bu reaktorlarda 0,67 dan 2,55 m3/m3 kun. teng bo’ladi.
Rossiyada tayyorlangan KOBOS-1 qurilmasi namligi 89-96 % bo’lgan suyuq go’ngni 
sifatli, zararsizlantirilgan, dezodarasiya (badbo’y hidi yo’qolgan) qilingan o’g’itga aylantirish 
bilan birga chorvachilik kompleksini sanitar holatini tuzatish va biogaz olishga mo’ljallangan. 
Go’ngni mexanik yoki gidravlik yo’l bilan chiqarishga mo’ljallangan chorvachilak komplekslari 
va fermalarida ishlatiladigan texnologik liniya tarkibida ishlatiladi.
BF-500 biofiltrli cho’chqa axlatlarini oldindan ajratilgan suyuq fraksiyasidan birgaz 
olishga mo’ljallangan. 
BGU-25, BGU-50 va BGU-100 biogaz qurilmalari, 100, 250 va 500 bosh cho’chqa 
boqadigan fermalar uchun ularni sanitar holatini yaxshilash va biogaz olish uchun yaratilgan. 
Olingan biogaz ozuqa tayyorlash uchun issiqlik manbai sifatida ishlatiladi. 
Biogaz qurilmalarini samaradorligi tabiiy-iqlim sharoitiga bog’liq bo’lganligi uchun ham 
keng miqyosda o’zgarib turadi. Samaradorlik bijishga tayyorlangan moddalarni turiga, sifatiga, 
tarkibiga, holatiga, hamda qurilmani texnologik va texnik parametrllariga hamda ishlash tartibiga 
bog’liq. Taqqoslash uchun olingan energiya tashuvchining bahosi qancha baland bo’lsa, biogaz 
qurilmasining samaradorligi ham shuncha baland bo’ladi. 
Amerikalik olimlarning hisob-kitoblaricha doimiy rejimda ishlaydigan biogaz 
qurilmalarida ishlab chiqariladigan biogazni tannarhi 0,27-0,52 dollar/m3 ga teng bo’lar ekan. 
Bunda biogaz qurilmasi ishlab chiqarishning q20S gacha bo’lgan sharoitda energichga bo’lgan 
talabini qondirishi lozim. Iqlim qo’rsatilgandan past bo’lgan hollarda tashqaridan energiya 
kiritish lozim. 
Dezodarasiya va sifatli o’g’itdan foydalanishni hisobga olganda, 1m3 biogazni tannarhi 15-
20 % ga pasayadi (faqat biogaz olishga ketgan harajatlarga nisbatan). 
AqSH sharoitida yirik chorvachilik komplekslarida biogaz ishlab chiqarishga ketadigan 
kapital solishtirma harajat quyidagi jadvalda ko’rsatilgan (8.9-jadval). 
8.9-jadvaldan ko’rinib turibdiki, biogaz ishlab-chiqarish o’rta (mol soni 1000 dan 
10000gacha bo’lgan) va katta hajmdagi (mol soni 10000 mingdan ko’proq) fermalarda iqtisodiy 

---

samaraliroq bo’lar ekan. Bu jadval shuningdek biogazni tannarxi tabiiy gazga nisbatan juda 
baland ekanligi ko’rsatib turibdi. Bu ko’rsatkich biogaz ishlab chiqarishdan olinadigan boshqa 
samaralarni hisobga olinmaganligi bilan tushuntiriladi. Hisob kitoblarda, o’g’itni yoki to’plangan 
mikrob biomassasidan ajratib olinadigan oqsil-vitamin kompleksin, shuningdek olinadigan 
ekalogik samaradorlik e’tiborga olinmagan. Nepallik mutaxassislarni hisob kitoblariga ko’ra, 
o’g’it sifatida qayta ishlangan go’ngni bahosi biogaznikiga nisbatan etti marotaba ko’proq bo’lar 
ekan. 
8.9-jadval