Texnologiya umumiy о‘rta ta’lim maktablarining 6-sinfi uchun darslik

Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar
1. Metallni chilangarlik arrasida kesish qanday operatsiya deyiladi?
2. Arra polotnosi va uning elementlari qanday materialdan tayyorlanadi?
3. Sortli metallni chilangarlik arrasi bilan arralash usullarini tushuntiring va ko‘r sa-
ting.
4. Sortli metallni chilangarlik arrasi bilan kesishda yaroqsizlikning oldini olish tadbir-
larini ayting.
5.Yupqa metall listi va trubalarni chilangarlik arrasi bilan kesish usullarini tushuntiring
va ko‘rsating.
Mustaqil amaliy ish
arra bilan metallarga ishlov berish. 
Jihozlar
arra turlari va arralash uchun zagotovkalar.
Ish bajarish tartibi:
1.
 
Chilangarlik arrasi bilan arralashga doir amaliy ishlar bajaring.
2. trubalarni kesishga oid amaliy tajriba ishlarini bajaring.
3. arralash dastgohining tuzilishini o‘rganing va metallarni arralab ko‘ring.
Metallarni plita ustida qirqish
Zubilo tig‘ining o‘tkirlik (charxlash) burchagi ishlov beriladigan me tall -
ning qattiqligiga qarab tanlanadi. Masalan, cho‘yanni va bronzani qirqish
uchun o‘tkirlik burchagiga 70° po‘latni qirqish uchun o‘tkirlik burchagi 
60º, mis va latunni qirqish uchun o‘tkirlik burchagi 40°, rux va aluminiyni 
qirqish uchun o‘tkirlik burchagi 35°
li zubilolardan foydalaniladi.
Zubiloning ishchi qismi va kallagi, odatda, birmuncha kamroq qattiq
-
likda toblanadi va shunda bolg‘a bilan kuchli zarbalar berilganida qiyshayib 
va sinib ketmaydigan bo‘ladi.

---

75
Zubiloning kesuvchi (yoki ish 
chi) 
qismi 
pona shaklidaligi uning metallga botishini 
oson lash ti ra di (63-rasm). Zubiloda hosil bo‘l-
gan bir sirt ni zubiloning kesuvchi qirrasi, ik
-
kinchi sirt ni esa ketingi kesuvchi qirrasi deyi-
ladi. ana shu sirtlar kesishgan joyda o‘tkir 
milk ho sil bo‘ladi va uni kesuv chi qirra deyi-
ladi. Ular orasidagi burchak esa o‘tkirlik bur-
chagi bo‘ladi. ketingi qirra bilan ishlov be-
rilayotgan sirt o‘rtasidagi burchak asbob bilan 
ishlanayotgan detal orasidagi ishqalanishning 
oldini oladi va uni ketingi burchak deyiladi.
Chilangarlik bolg‘alari juda ko‘p jarayon-
larni bajarishda, masalan, rejalashda, qir-
qish da, tekislashda, bukishda, parchinlash da, 
kandakorlik va hokazolarda foydalanish 
ga 
mo‘ljallangan. Ular U7, U8 markali ugle-
rod asbobsozlik po‘latdan yasaladi. Bolg‘a-
ning tumshug‘i va muhrasi bo‘ladi. Uning 
tumshug‘i pona shaklida qilinib, uchi duma-
loq lanadi va undan metallarni parchinlashda, 
to‘g‘rilashda va cho‘zishda foydalaniladi. 
bolg‘aning muhrasi kvadrat va doira 
shakl larida bo‘lib, ular bilan asosiy ish – zar-
ba berish bajariladi. bolg‘a bilan zubi lo ning
kal lagiga uriladi (64-rasm).
bolg‘ada dasta uchun teshik ochiladi. bolg‘aga o‘rnatilgan dastaning 
uchiga yog‘och yoki metall pona qoqib mahkamlana di. Bunday dastani 
qizil, chetan, oq qayin, za rang va boshqa qattiq hamda bukiladigan da-
raxtlarning yog‘ochlaridan tayyorlash mum kin. dastaning yog‘ochi to‘g‘ri 
va quruq bo‘ lishi, unda yoriqlar va ko‘zlar bo‘lmasligi, sirti yaxshi silliqla
-
nishi, unga alif shimdirilishi kerak.
qirqish vaqtida bolg‘ani o‘ng qo‘l bilan dastasining uchidan 15–20 
mm
qoldirib ushlash lozim (65-rasm).