Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi və İdman Akademiyasi
Yüklə 134,95 Kb. Pdf görüntüsü
|
1 2
Eldenizin Azerb dili serbest isi|
Yazılı və şifahi nitq
Nitqin iki forması var:bunlardan birincisi həm funksional,həm də tarixilik baxımından ilkin,qədim və əsas olan şifahi nitq,ikincisi törəmə,yardımçı olan yazılı nitq. Nitq mədəniyyətindən söhbət gedəndə,adətən,onun (nitqin) şifahi forması nəzərdə tutulur,yazılı nitq bu anlayışa daxil edilmir.Əslində isə nitq mədəniyyəti problemlərini nitqin səlis qurulması,dil vahidlərinin məqsədəuyğun,dəqiq,ahəngdar,aydın məzmunlu və lakonik ifadə edilməsi və digər bu kimi məsələlərlə məhdudlaşdırmaq düzgün olmazdı.Nitq mədəniyyəti problemi bunlarla yanaşı,əyani,konkret ifadə vasitəsi olan yazılı dillə də son dərəcə bağlıdır.Dil sisteminin həm şifahi,həm də yazılı formalarında ədəbi dil normalarının gözlənilməsi dilin hərtərəfli inkşafı,onun sosial funksiyasının genişlənməsi baxımından başlıca şərtdir.Nitq mədəniyyətindən,ədəbi dilin normaları əsasında fəaliyyət göstərən nümunəvi nitqdən,onun düzgünlüyü,aydınlığı,saflığı,səlisliyi və s.söhbət gedirsə,o zaman yazılı nitqin orfoqrafiya və durğu işarələri qaydalarına əməl etmək də normativlik sayılmalıdır. Nitq inkişafı üzrə aparılan təlim işlərində onun yazılı və şifahi formaları vəhdət şəklində götürülməlidir."...ancaq şifahi nitqə diqqət yetirib,yazılı nitqi unutmaq nitq mədəniyyətini birtərəfli inkişaf etdirmək deməkdir. Nitq bədii və obrazlı ola bilər. Bəzən bədii və obrazlı nitqi eyniləşdirirlər. Lakin bu nitq formaları arasında fərq vardır. Obrazlılıq nitqin bütün təzahür növlərində özünü göztərir. Bədii nitq isə yalnız bədii ədəbiyyata xas xüsusiyyətdir. Nitqin bədiiliyi estetik kateqoriyadır. Nitqin bədiiliyini təyin etmək üçün vahid meyar yoxdur. Az ə rbaycan dili : Az ərbaycan xalqının milli dilidir. Eyni zamanda, bu dil müstə qil Az ərbaycan Respublikasının rə smi dövl ə t dilidir. Az ə rbaycan dilind ə n h ə m respublikamızda, hə m d ə xarici ölk ə l ə rd ə istifad ə olunur. Dünyanın 87 ölk ə sind ə yaşayan 45 milyon az ərbaycanlı bu dildən doğma ana dili kimi istifadə edir. Bundan başqa, bə zi xalqlar arasında Azə rbaycan dili ikinci ana dili kimi d ə işlənir. Hazırda Azə rbaycan ə razisind ə yaşayan bir sıra kiçik xalqlar, o cümlə d ən lahıc, talış, tat, qırğız və başqaları Az ə rbaycan dilind ə n ikinci ana dili kimi istifad ə edirl ə r. ―Bütün dünyada yaşayan 48 703 575 n ə f ə r t əşkil edir‖. Almaniyada yaşayan soydaşımız Əlixan İqbal ötə n ə srin sonunda böyük x ə rc ç ə k ə r ək araşdırmalar aparmışdır. On un ə ld ə etdiyi n ə tic ə l ər ―Respublika q əzeti‖nin 4 oktyabr 1994 -cü il tarixli nömr ə sind ə d ərc edilmişdir. İndi bu rə q ə m 6 milyona çatmışdır. Azə rbaycan dili öz mahiyy ə tin ə gör ə dünyanın ə n z ə ngin milli dill ə rind ən biri sayılır. Bu dilin özünə m ə xsus göz ə lliyi v ə ah əngi vardır. Azə rbaycan dili h ə r şeydə n ə vv əl, xoş avaz yaradan sə sl ə r sistemin ə , z ə ngin v ə r ə ngar əng söz ehtiyatına, tam sabitl əşmiş qrammatik quruluşa malikdir. Azə rbaycan dilind ə ə n d ərin duyğuları, ə n inc ə m ənaları istədiyin şə kild ə çox müxt ə lif b ə dii boyarlarla ifad ə etm ə k olur. Bu dil elmi, siyasi, f ə ls ə fi fikirl əri çox aydın ifadə etm ə y ə qadir olduğu kimi, bə dii t ə f ə kkürün göz ə l nümun ə l ərini yaratmaq üçün çox yararlıdır. Eyni zamanda dünya mə d ə niyy ə ti x ə zin ə sin ə qiym ə tli h ə diyy ə kimi daxil olan v ə onu z ə nginl əşdirə n M.Füzulinin m əşhur ―Leyli və M əcnun‖ poeması, M.F.Axundovun komediyaları və bir çox s ə n ə t ə s ə rl ə ri h ə min dild ə - Az ə rbaycan dilind ə yaranmışdır. Azə rbaycan dilinin göz ə lliyi, onun z ə nginliyi v ə dig ə r xüsusiyy ə tl ə ri tarix ən bir sıra gö rk əmli şə xsiyy ə tl ə rin n ə z ə r-diqq ə tini özün ə c əlb etmişdir. Böyük rus şairi M.Y.Lermontov Azərbaycan dili haqqında demişdir: "...mən bir çox dağlar aşdım, Şuşa, Quba və Şamaxı şə h ə rl ə rind ə oldum... az ə rbaycanca öyr ə nm ə y ə başladım; h ə min dil burada v ə ümumiyy ə tl ə Asiyada fransız dilinin Avropada olduğu qə d ə r z ə ruri bir dildir". M əşhur şə xsiyy ə tl ə rd ə n Bestujev-Marlinski, L.Bualo v ə başqaları da Azə rbaycan dilinin ə h ə miyy ə tind ə n b əhs etmişlə r. Görk ə mli ictimai xadim olan Sultan M ə cid Q ə nizad ə Az ə rbaycan dili ha qqında yazmışdır: "Hə qiq ə t ə n bu dil (Az ə rbaycan dili – Y.S.) öz t ə bi ə tin ə gör ə çox elastikdir v ə asanlıqla zərif üslubi 13 formalara düşmə bacarığına malik olmaqla öz xüsusiyy ə tl ə ri il ə f ə xr ed ə bil ə r. Bu xüsusiyy ə tl ə r öz mahiyy ə tin ə gör ə çox maraqlıdır... buradakı xüsusiyyə tl ə r ə b ə nz ə r hadis ə l ə r ə h ər hansı bir başqa dildə az t ə sadüf etm ə k olar. Yüklə 134,95 Kb. Dostları ilə paylaş:
|
1 2