Shukurullo mardonov umida zokirova

asosiylari
– ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi; 
o‘qitish 
funksiyalari
: tashkil etish, tashkillashtirish va boshqarish, bo‘lajak 
o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash faoliyatini kasbiy-shaxsiy 
yo‘naltirish.
Ma’naviy-estetik tarbiyaning xususiyati (qisman I.P. Podlasыydan 
olingan [122, 7-12]): aniq maqsadga yo‘naltirilganlik; o‘zaro ta’sir 
(o‘qituvchilar - talabalar), ko‘p faktorlilik (ob’ektiv va sub’ektiv omil-
larning ko‘pligi); davomiyligi, dinamikasi; murakkablik, o‘qituvchiga 
bog‘liqlik (shaxsiyatli, o‘quvchilarga individual munosabat); ma’naviy-
estetik tarbiyaning uzluksizligi (tizimli maqsadli ta’sir); murakkablik 
(maqsad, vazifalar, tarkib, shakl va usullarning birligi); sub’ektiv 
omillarga qarab natijalarning o‘zgaruvchanligi; kasbiy-pedagogik 
mahorat; ikki tomonlama yo‘nalish, qayta aloqa (o‘qituvchi - talaba).
Bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash mazmuni: 
bilimlar, tushunchalar, idroklar, taassurotlar, his-tuyg‘ular, e’tiqodlar, 
ko‘nikmalar, qobiliyatlar, ma’naviy-estetik fazilatlar va shaxsiy 
xususiyatlar, ma’naviy-estetik tarbiyada belgilangan kasbiy-shaxsiy 
maqsadlar va vazifalarga muvofiq muayyan harakatlar va xatti-harakatlar 
tizimi bo‘lib, u har tomonlama rivojlangan shaxsni shakllantirishga 
yo‘naltirilgan.
Bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash mazmunida 
kasbiy-shaxsiy omil alohida o‘rin egallaydi: bo‘lajak o‘qituvchilarning 
ma’naviy-estetik tarbiyasi asosida ularning kelgusi pedagogik faoliyatda 
ma’naviy-estetik tarbiyalashga tayyorligi. Ushbu maqsadlarda bo‘lajak 
o‘qituvchilarning ma’naviy-estetik tarbiyasi pedagogik fanlar tizimida, 
ularning dosturlarini zamonaviylashtirish asosida amalga oshiriladi (2.1 
qarang).
Bo‘lajak o‘qituvchilarni nima uchun ma’naviy-estetik tarbiyalash 
kerakligini, muhim kasbiy-pedagogik rolini yosh avlod oldida bajarishi 
lozimligini yaxshi biladi. Ma’naviy-estetik tarbiyalash jarayonida bo‘-
lajak o‘qituvchilarda milliy-umumestetik qadriyatlar asosida shaxsning 
quyidagi muhim sifatlari va qobiliyatlari shakllantiriladi: kasbiy burch 
va majburiyat, ma’naviy-estetik tarbiya zarurati; hissiy madaniyat; 
estetik, ma’naviy-estetik bilimlar; milliy-badiiy qadriyatlarni bilish; 

---

203
badiiy dunyoqarash; ma’naviy etuklik; estetik idrok qilish; badiiy-
analitik qobiliyatlar; qadriyatli-estetik yo‘nalish; o‘z xalqining badiiy 
merosidan “abadiy qadriyatlar”ni bilishi; milliy g‘urur hissi, milliy 
o‘zini anglash; intellektual-ijodiy qobiliyat; o‘quvchilar ma’naviy-
estetik tarbiyasida pedagogik ijod, ularning ma’naviy-estetik ma’ri-
fati; ma’naviy-estetik ta’limga qobiliyat va zarurat, o‘zini o‘zi 
takomillashtirish. Badiiy dunyoqarash kengayadi, badiiy-estetik anglash 
takomillashadi. Sanalgan sifatlar va qadriyatlar bo‘lajak o‘qituvchilar 
ma’naviy-estetik tarbiyasining jipsligini, birligini ta’minlaydi. Bo‘lajak 
o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalashga kompleks yondashuvni 
ta’minlaydi.
Pedagogik fanlarni o‘rganish jarayonida milliy-badiiy meros asosida 
bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash tizimi. Ma’naviy-
estetik tarbiyalash jarayoni murakkab dinamik tizim bo‘lib, qator 
komponentlardan tashkil topgan.
Pedagogik fanlarni o‘rganish jarayonida milliy-umumestetik qad-
riyatlar asosida bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash 
ma’naviy-estetik tarbiya konsepsiyasini (maqsad, vazifa va ushbu 
jarayon mazmuni) inobatga oluvchi bosqichlar vositasida, shuningdek, 
jarayonning kechish shart-sharoitlari, tarbiyaviy pedagogika hamda 
bo‘lajak o‘qituvchilar ma’naviy-estetik tarbiyasi mezonlari orqali 
amalga oshiriladi. 
Ma’naviy-esttik tarbiya jarayonida bo‘lajak o‘qituvchilarda quyidagi 
muhim fazilatlar, shaxs xususiyatlari va qobiliyatlari shakllantiriladi: 
kasbiy burch va majburiyat, ma’naviy-estetik tarbiyaga bo‘lgan 
ehtiyoj; hissiy madaniyat; estetik, ma’naviy-estetik bilimlar; milliy 
badiiy qadriyatlarni bilish; badiiy ufqlar; ma’naviy takomillashtirish; 
estetik idrok; badiiy va ta’liliy qobiliyat; qadriyatli-estetik yo‘nalish; 
o‘z xalqining badiiy merosidan “abadiy qadriyatlar”ni bilish; 
milliy g‘urur tuyg‘usi, milliy o‘ziga xoslik hissi; intellektual-ijodiy 
qobiliyat; talabalarida ma’naviy-estetik tarbiya, ularning ma’naviy-
estetik ma’rifatida pedagogik ijod; ma’naviy-estetik tarbiya, o‘zini 
takomillashtirish uchun qobiliyat va ehtiyoj. Badiiy ufqlari kengayib, 
badiiy-estetik did yaxshilanib boradi. Bo‘lajak o‘qituvchilarning sanab 
o‘tilgan fazilatlari, tomonlari va qobiliyatlari ularning ma’naviy-
estetik tarbiyasi yaxlitligini belgilaydi, ularni bo‘lajak o‘qituvchilarni 
ma’naviy-estetik tarbiyalashga kompleks yondashishga yo‘naltiradi.

---

204
Pedagogik fanlarni o‘rganishda milliy badiiy meros asosida bo‘la-
jak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash tizimi. Ma’naviy-
estetik tarbiyalash jarayoni bu juda murakkab dinamik tizim bo‘lib, 
uning tarkibiy qismlari turli xil bo‘lib, ular o‘z navbatida quyi 
tizimlarini anglatadi. Pedagogik fanlarni o‘rganish jarayonida bo‘lajak 
o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash, uning maqsadi, vazifalari 
va mazmuni, shuningdek, rivojlanish shartlari, ta’lim pedagogikasi va 
bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash mezonlari hisobga 
olingan bosqichlar orqali amalga oshiriladi.
Milliy-badiiy qadriyatlar bo‘yicha pedagogik fanlarni o‘rganish 
jarayonida bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalashning 
tarkibiy-mazmuniy tizimiga quyidagi bosqichma-bosqichli mazmun 
kiritilgan:
I. Davlat ta’lim siyosati matnida muammoning ijtimoiy-ma’rifiy 
ahamiyatini talabalarga tushuntirish. Sharq buyuk mutafakkirlarining 
falsafiy-pedagogik g‘oyalari va qarashlari, xalq pedagogikasi va taniqli 
zamonaviy olimlarning uslubiy asarlari bilan bog‘liq holda bo‘lajak 
o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalashning muhimligini anglash. 
II. Talabalarning zaruriy bilimlar, tushunchalar, g‘oyalar, taassurotlar 
tizimiga ega bo‘lishi, shu jumladan, talabaning ma’naviy-estetik 
tarbiyalash bo‘yicha bilimlari. Insonning ma’naviy-estetik fazilatlari, 
tomonlarini va qobiliyatlarini, shu jumladan, kasbiy jihatdan muhim 
jihatlarini shakllantirish. Bo‘lajak o‘qituvchilarni bosqichma-bos-
qich ma’naviy-estetik tarbiyalash tizimi, bu jarayonda pedagogik 
texnologiyalar, usul va texnikalar bilan tanishtirish.
III. O‘quvchilarni milliy madaniy-badiiy qadriyatlar, shu jumladan, 
maktabdagi ma’naviy-maorifiy ishlarda ma’naviy-estetik tarbiyalashda 
bo‘lajak o‘qituvchilarni pedagogik ijod va mahorat bilan tanishtirish.
IV. Laboratoriya, amaliy va seminar mashg‘ulotlarida bo‘lajak 
o‘qituv chilarning “ma’naviy-estetik amaliyoti”: intellektual-ijodiy su-
bek tiv-shaxsiy xarakterdagi, kasbiy-shaxsiy nazariy-pedagogik va 
uslubiy mazmunidagi. Olingan ma’naviy-estetik bilimlari, ko‘nikmalari, 
namoyon bo‘ladigan qobiliyatlari, bo‘lajak o‘qituvchilar shaxsining 
shakllangan ma’naviy-estetik sohasini faollashtiradi.
V. Bo‘lajak o‘qituvchilarning ijtimoiylashuvi (kasbiy-shaxsiy) 
ma’lum bir jamiyatdagi muayyan faoliyat (ijtimoiy tajribani to‘plash) 
orqali ularni ma’naviy-estetik tarbiyalash natijalari va jarayoni sifatida.

---

205
Ushbu tizimning markazida quyidagi tarkibiy qismlar mavjud: moti-
vatsiyaviy; elementar-konseptual (zaruriy ma’naviy-estetik toifalarni 
assi milyasiya qilish); badiiy-estetik bilimlar; kasbiy-informatsion 
(ma’naviy-estetik chegaralar doirasida); texnologik-pedagogik; kasbiy 
ma’ naviy-estetik faoliyatda pedagogik san’at, ijodkorlik va mahorat; 
amaliy ma’naviy-estetik mazmun (shaxsiy-kasbiy); faollashtirish; ijti-
moiylashuv. Bo‘lajak o‘qituvchilar uchun ma’naviy-estetik tarbiyaning 
barcha bosqichlarida talabalar shaxsiga yo‘naltirilgan yondashuv 
va ularning ma’naviy-estetik ko‘rinishi bo‘yicha mustaqil ish uchun 
tavsiyalar va ko‘rsatmalar berilgan. Ushbu jarayonda bo‘lajak 
o‘qituvchilarda quyidagi ma’naviy-estetik fazilat-larining qanday 
shakllanib, rivojlanib borishini kuzatish muhimdir: estetik, badiiy 
qadriyatlarga hissiy ijobiy munosabat; milliy badiiy qadriyatlarni bilish;