Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy
Yüklə 3,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“daromad jamg’arma investitsiya”
zanjirida namoyon bo‘ladi, daromadlar o‘sishi jamg‘armaning o‘sishini rag‘batlantiradi hamda investittsiyaga aylanib, ishlab chiqarish hajmi va bandlikni oshiradi. Natijada daromadning umumiy miqdori yana ortadi va bu jamg‘armani kupaytiradi va h.k. Agar bozor tartibga solish mexanizmiga ega bo‘lsa, davlat iqtisodiyotiga aralashmaslik siyosatini qo‘llab iqtisodiy faollikka ta‘sir ko‘rsatishdan o‘zini saqlaydi. 283 Klassiklar fikricha, iqtisodiyot ishlab chiqarish omillari to‘liq bandligi sharoitida faoliyat qiladi. Shu sababli ishlab chiqarish hajmi o‘zining potentsial darajasiga teng keladi; Narx, foiz stavkasi va ish haqi moslashuvchan bo‘lib, ularning o‘zgarishi bozor muvozanatini saqlab turadi; Ishlab chiqarish omillari miqdori sekin o‘zgarishi sababli, to‘liq bandlik sharoitida yalpi taklif real ishlab chiqarish hajmini, yalpi talab esa narx darajasini belgilaydi. 2. Keynscha model Klassik modelda aks etgan iqtisodiy voqelik bir asr o‘tib ―Buyuk depressiya‖ davrida sinovdan o‘tmadi va yangi paydo bo‘lgan omillar ta‘sirini nazariy umumlashtirishni taqozo etdi. Bu bozordagi jarayonlarni narxsiz mexanizmlar bilan tushuntirishni zarur qilib qo‘ydi. Bu vazifa iqtisodiyot nazariyasida yangi yo‘nalishni boshlab bergan Dj. M. Keyns tomonidan hal qilindi. Uning nazariyasi makro darajadagi tahlil zarurligini tasdiqladi va XX asrning 30-yillaridan iqtisodiyot nazariyasining rasmiy mikro va makroiqtisodga bo‘linishiga sabab bo‘ldi. Dj.M. Keyns birinchi bo‘lib bozor iqtisodiyotining o‘z- o‘zini tartibga solishiga layoqatliligi to‘g‘risidagi xukmron qarashdan voz kechib, makrodarajada uni davlat tomonidan tartibga solish zarurligini asosladi. U o‘z-o‘zini tartibga solish dastagi hisoblangan narx, ish haqi va foiz stavkasi egiluvchanligini inkor etdi. Shu sababli, Keyns talabni rag‘batlantirishga yo‘naltirilgan faol makroiqtisodiy siyosat zarurligi to‘g‘risidagi qarashida qattiq turdi. U ishlab chiqarish va bandlikning o‘zgarishi taklif omillariga emas, balki yalpi talabga bog‘liqligini isbotladi. Keyns fikricha, yalpi sarflar tarkibiy qismlaridan har biri, asosan iste‘mol va investitsiyalar o‘z-o‘zicha o‘zgarib turishi mumkin. Bandlikning ortishi milliy daromad (MD) o‘sishiga olib keladi va u iste‘molni belgilab beruvchi asosiy omil hisoblanadi. MD hajmi qanchalik ko‘p bo‘lsa, yalpi talab ham shunchalik katta bo‘lishi zarur. Biroq iste‘molga sarflar 284 daromadlar o‘sgan darajaga mos ravishda ko‘paymaydi. Buning sababi Keyns fikricha, ―asosiy psixologik qonun‖ hisoblanib daromadlar o‘sib borishi bilan iste‘molga moyillik pasayadi va daromadning jamg‘armaga yo‘naltiriladigan qismi ulushi nisbatan ko‘proq ortadi. Natijada MD hajmi qanchalik katta bo‘lsa iste‘molchi real talabi nisbatan shunchalik kam bo‘ladi. Aynan u ishlab chiqarish hajmi va shu orqali bandlik darajasiga ta‘sir ko‘rsatadi. Iste‘molchilik sarflaridagi ―yetishmovchilik‖ investitsiyalar bilan qoplanishi zarur. Biroq Keyns qarashicha jamg‘armaning o‘sishi o‘z-o‘zidan investitsiyalar ko‘payishiga olib kelmaydi. Investitsiyalar o‘sishiga 1) kapital unumdorligi kamayib borish qonuni amal qilishi tufayli kutilayotgan foyda normasi pasayishi va 2) foiz normasiga bevosita bog‘liq yuqori likvidlikning (zaxirada naqd pulga ega bo‘lishiga intilish) afzal ko‘rilishi to‘siq bo‘ladi. Keyns narxning kam xarakatchanligi dalilini hisobga olib uning o‘rniga ―sotish hajmi‖ ko‘rsatkichini ilgari suradi. Bu yalpi talab va yalpi taklif muvozanatli hajmi shakllanish mexanizmini yangicha tasavvur qilish imkonini beradi. MD hajmining har qanday o‘sishi ishlab chiqarish va shu orqali yalpi taklif hajmi ortishining natijasi hisoblanadi. Yalpi talab chizig‘ining boshlanish nuqtasi ―nol‖ belgisidan yuqoriroq joylashadiki, iste‘molning ayrim eng muhim turlarini kishilar hatto daromadi eng kam darajada bo‘lganda ham amalga oshiradi. Yüklə 3,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|