О‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi

aktiv 
va 
passiv yong’inga qarshi himoyani 
mujassamlashtirgan bo’lib, 
fizik xavfsizlikni ta’minlashda muhim omil hisoblanib, yong’in yuzaga kelganini 
avtomatlashgan yoki avtomatlashmagan holda aniqlaydi. 
36-rasm. Yong’inga qarshi himoya vositalari 
Aktiv yong’inga qarshi himoya 
tashkilotda yong’in yuzaga kelgani haqida 
ogohlantirib, odatda tijorat, ishlab chiqarish joylarida va savdo uylarida o’rnatiladi. 
Ushbu himoya usulining asosiy maqsadi yong’inni binoning boshqa qismlariga 
tarqalmasligini oldini olish hisoblanib, yong’inga qarshi chora ko’rishda ma’lum 
ishlarni avtomatik yoki noavtomatik tarzda amalga oshirishi talab etiladi.
Aktiv yong’inga qarshi himoya tizimi suv sepish, tutun/yong’indan 
ogohlantirish tizimlari, o’t o’chirish va turli sprey sepish tizimlarini o’zi ichiga oladi.
Aktiv yong’inga qarshi tizimlar quyidagilarni o’z ichiga oladi: 
-
yong’inni aniqlash tizimi
yong’in tarqalishidan oldin uni aniqlashga 
yordam berib, 
tutunni aniqlovchilari, alangani aniqlovchilarni 
va 
issiqlikni 
aniqlovchilarni 
o’z ichiga oladi.
 
-
yong’inni bartaraf etish tizimlari
inson aralashuvisiz yong’inni 
dastlabki bosqichlarida uni bartaraf etib, zararni kamaytirishga va qurilmalarni yo’q 

---

105 
bo’lishidan himoyalaydi. Yong’inni bartaraf etish tizimlari avtomatik va avtomatik 
bo’lmagan turlarga ajratiladi. Ushbu tizimlarga 
o’to’chirgich (ognetushiyet), suv 
purkash tizim
larini misol keltirsa bo’ladi.
 
Yong’inga qarshi passiv himoya
tizimlari bino bo’ylab yong’inni tarqalishini 
oldini olib, yong’inga qarshi eshiklar, oynalar va devorlar himoya chorasi sifatida 
qaralib, boshqa biror tizim tomonidan ishga tushirilishni talab etmaydi.
Passiv yong’inga qarshi himoya usuli amaliyotda quyidagi usullar asosida 
oshiriladi: 
-
yonuvchan materiallardan minimal foydalanish;
 
-
binoga yong’inni tarqalishini oldini olish uchun qo’shimcha qavat yoki 
xonalarni qurish;
 
-
binodan foydalanuvchilarni yong’in sodir bo’lganda qilinishi zarur 
bo’lgan ishlar bilan tanishtirish;
 
-
yong’inga aloqador tizimlarni to’g’ri madadlash;
 
-
yetarli sondagi qo’shimcha chiqish yo’llarining mavjudligi.
 
Fizik xavfsizlikni nazoratlash: fizik to’siqlar. 
Fizik xavfsizlikni ta’minlash 
odatda turli fizik to’siqlardan foydalanib, fizik chegarani umumiy hududdan 
taqiqlangan hududga ajratish yo’li bilan tashkilotda ruxsatsiz foydalanishni oldini 
oladi. Ushbu to’siqlarni joylashuv o’rniga ko’ra: 
tashqi, o’rta
va 
ichki
to’siqlarga 
ajratish mumkin. Tashqi to’siqlar odatda 
g’ov, devor 
va boshqalarni o’z ichiga oladi. 
O’rta to’siqlardan odatda olamon va insonlarni ruxsatsiz kirishlarini taqiqlash uchun 
foydalaniladi. Ichki to’siqlarni esa eshiklar, derazalar, panjaralar, oynalar, pardalar 
va boshqalar tashkil etadi. 
Bino ichida foydalaniluvchi fizik to’siqlarning quyidagi turlari mavjud: 
-
devorlar/ elektr devorlar/ metal to’siqlar
odatda taqiqlangan 
hududlarni, nazoratlanadigan hududlarni va ruxsatsiz kirishdan himoyani 
belgilashda foydalaniladi. Fizik to’siqlarni amalga oshirishdan asosiy maqsad: 
o
hujumchini bloklash va ushlab qolish; 
o
tashkilot chegarasini belgilash; 
o
xavfsiz hududni tashqi hujumlardan himoyalash; 

---

106 
o
transportlarni kirishidan himoyalash; 
o
qo’paruvchilik hujumlaridan himoyalash. 
-