О‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Taqrizchilar:
Tashev K.A. – texnika fanlari nomzodi, dotsent, Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti ilmiy-ishlar va innovatsiyalar bo’yicha prorektori. Axmedova O.P. – texnika fanlari nomzodi, “UNICON.UZ” DUK – Fan- texnika va marketing tadqiqotlari markazi Axborot xavfsizligi va kriptologiya ilmiy tadqiqot bo’limi boshlig’i. 3 KIRISH Yangi texnologiyalar, elektron xizmatlar bizning kundalik hayotimizning ajralmas qismiga aylandi. Jamiyat kundan-kun axborot-kommunikatsiya texnologiyalariga tobora ko'proq qaram bo'lib borayotganligini hisobga olib, ushbu texnologiyalarni himoya qilish va ulardan foydalanish milliy manfaatlar uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega va juda muhim mavzuga aylanmoqda. Bugungi kunda axborot jamiyatini rivojlantirishning zaruriy sharti bu kiberxavfsizlikdir, uni xavfsizlikning texnik va qonunchilikgacha bo'lgan deyarli cheksiz ro'yxati va ularni hal qilish yo'li bilan ta'minlash mumkin. Zamonaviy sharoitda, kiberxavfsizlik masalalari alohida kompyuter vositasida axborot xavfsizligi darajasidan har bir davlatning axborot va milliy xavfsizligining ajralmas qismi sifatida yagona kiberhavfsizlik tizimini yaratish darajasigacha boradi. Shu sababli, har bir tashkilot uchun kiberxavfsizlikni ta’minlash maqsadida mazkur soha bilan shug’ullanuvchi xodimlar jalb qilinmoqda va xodimlarni kiberxavfsizlikka oid bilimlar bilan doimiy tanishtirib boorish uchun qator seminar- treyning mashg’ulotlari tashkil etilmoqda. Oliy ta’lim muassasalarida ham kiberxavfsizlikni fan sifatida o’tilishi buning yaqqol misolidir. Respublikamizda axborot texnologiyalarining rivojlanishi bilan bir qatorda xо‘jalik va davlat boshqaruvi organlarida axboorot xavfsizligini, xususan, kompyuter bilan bog’liq bo’lgan xavfsizlik muammolarini bartaraf etish yo’nalishida alohida e’tibor qaratilmoqda. 2017- 2021 yillarda О‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bо‘yicha Harakatlar strategiyasida vazifalar belgilab olindi, shular qatorida «...axborot xavfsizligini ta’minlash va axborotni himoya qilis h tizimini takomillashtirish, axborot sohasidagi tahdidlarga о‘z vaqtida va munosib qarshilik kо‘rsatish» va kiber jinoyatchilikni fosh etish masalalariga alohida e’tibor qaratilgan. Bundan tashqari, “Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili"da amalga oshirishga oid Davlat dasturi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Prezidenti Farmonida “2020 yil 1 sentyabrga qadar kiberxavfsizlikka doir milliy 4 strategiya va qonun loyihasi ishlab chiqish” vazifalari belgilangan. Bu vazifalarni amalga oshirishda kiberxavfsizlik sohasiga oid o’quv qo’llanmalarini ishlab chiqish ham e’tibor berish kerak bo’lgan muhim jihatlardan hisoblanadi. Mazkur о‘quv qо‘llanma kiberxavfsizlik sohasida dastlabki qadamlarini qo’yayotgan tinglovchilar uchun mo’ljallangan bo’lib, unda kiberxavfsizlikning asosiy tushunchalari, kiberhujumlardan himoyalanishning nazariy asoslari keltirilgan. Qо‘llanmaning birinchi bоbida kiberxavfsizlik asoslari fanining vazifalari va asosiy tushunchalari, uning qо‘llanilish so hasi hamda kiberxavfsizlikda inson omili masalalari kо‘rib chiqilgan. Kiberxavfsizlikning bilim sohalari, kiberxavfsizlikning fan sohasining tuzulishi, kiberxavfsizlik va axborot xavfsizlik tushunchalari o’rtasidagi farqlar misollar asosida keltirilgan. Ikkinchi bоbda axborotning kriptografik himoyasi doirasida uning asosiy tushunchalari, simmetrik kriptotizimlar, ochiq kalitli kriptotizimlar, ma’lumotlarni yaxlitligini ta’minlash usullari, disklarni va fayllarni shifrlash hamda ma’lumotlarni xavfsiz o’chirish usullari kо‘rib chiqilgan. Qо‘llanmaning uchinchi bоbi foydalanishlarni nazoratlashga bag’shlangan bo’lib, autentifikatsiya usullari, ma’lumotlarni fizik va mantiqiy boshqarish usullari keltirilgan. Amalda keng qo’llanilgan parolga asoslangan autentifikatsiya usulini matematik tahlili va amalda foydalanish uchun parollarni tanlash bo’yicha tavsiyalar keltirilgan. Tо‘rtinchi bоb tarmoq xavfsizligiga bag‘ishlangan bo’lib, unda tarmoqda mavjud bo’lgan xavfsizlik muammolari va ularni bartaraf etishda tarmoqlararo ekran va virtual himoyalangan tarmoq vositalarida foydalanish tartibi keltirilgan. Bundan tashqari simsiz tarmoqlarda ham xavfsizlik muammolari va ularni oldini olish tartibi keltirilgan. Beshinchi bоbda tiz imning foydalanuvchanlik xususiyati va uning tizim uchun muhimligi, ma’lumotlarning zaxira nusxalash usullari va ma’lumotlarni qayta tiklash usullari haqida ma’lumotlar keltirilgan. Tizim foydalanuvchanligi uchun 5 auditlash muolajasi muhim hisoblangani bois, Windows OT uchun hodisalarni qayd qilish tartibi bilan yaqindan tanishib chiqiladi. Oltinchi bоb dasturiy vositalar xavfsizligiga bag’ishlangan bo’lib, dasturlardagi xavfsizlik muammolari va ularni oldini olishga qaratilgan fundamental printsiplar keltirilgan. Vazifasi tizimga ziyon etkazish uchun yaratilgan zararli dasturiy vositalar, ularning tahlili va zamonaviy antivirus dasturiy vositalari haqida batafsil ma’lumotlar keltirilgan. Yettinchi bob axborot xavfsizligi siyosati va risklarni boshqarish masalalarida bag’ishlangan hamda unda tizimlar arxitekturasi, axborot xavfsizligi siyosatini amalga oshirish tartibi va risklarni boshqarish haqida ma’lumotlar keltirilgan. Sakkizinchi bobda kiberjinoyatchilik, kiberhuquq va kiberetika masalalariga to’xtalib o’tilgan va unda kiberjinoyatchilik uchun tayinlangan jazo turlari haqida ma’lumotlar keltirilgan. О‘quv qо‘llanma 5330300 – Axborot xavfsizligi, 5330500 – Kompyuter injiniringi (Kompyuter injiniringi, AT-servisi, Multimedia texnologiyalari), 5330600 – Dasturiy injiniring, 5350100 - Telekommunikatsiya texnologiyalari (Telemommunikatsiya, teleradiouzatish, mobil tizimlar), 5350200 – Televizion texnologiyalar (Audiovizual texnologiyalar, telestudiya tizimlari va ilovalari), 5350300 – Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasida iqtisodiyot va menejment, 5350400 – Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasida kasb ta’limi, 5350500 – Pochta aloqasi texnologiyasi va 5350600 – Axborotlashtirish va kutubxonashunoslik yo’nalishlari bо‘yicha ta’lim olayotgan talabalar uchun tavsiya etiladi, hamda faoliyati axborot xavfsizligini ta’minlash bilan bog‘liq bо‘lgan mutaxassislarning keng doirasi uchun ham foydali bо‘lishi mumki n. |