Xususiy iste’mol xarajatlari. MHT atamalarida uy xo’jaliklarining iste’mol xarajatlari xususiy (shaxsiy) iste’mol
xarajatlari deb yuritiladi. Uy xo’jaliklarining shaxsiy iste’mol xarajatlariga quyidagilar kiradi: uzoq vaqt fodalaniladigan
predmetlar (buyumlar), joriy iste’mol tovarlari va turli xizmat turlari uchun iste’mol xarajatlari.
Yalpi xususiy ichki investitsiyalar. Zahiralarning o’zgarishi. Yalpi va sof investitsiyalar .Umum qabul
qilingan uslubiyotga binoan yalpi xususiy ichki investitsiyalar quyidagilardan tashkil topadi: tadbirkorlar tomonidan
mashina, uskuna va stanoklarni pirovard sotib olish; uy-joy qurilishini hisobga olgan xolda qurilish ishlari; zahiralarning
o’zgarishi.
Tovar va xizmatlarni xarid qilish uchun davlat xarajatlari. Tovar va xizmatlarni davlat xaridi asosan soliq
tushumlari va boshqa davlat daromadlari hisobiga moliyalashtiriladi. Ko’pchilik xarajatlar shartli tarzda hisoblangan o’z
iste’moli uchun nobozor ishlab chiqarish xarajatlaridan iborat bo’ladi.
Sof eksport. Mamlakat miqyosida eksport va import ayirmasi.
Daromad nuqtai nazaridan YAIM ish bilan bandlikdan daromadlar va barcha xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning-
rezidentlarning daromadlaridan tashkil topadi va quyidagilarga bo’linadi:
– faqat uy xsho’jaliklariga tarqatilishi mumkin bo’lgan yollanma mehnat evaziga olinadigan daromadlar;
– milliy iqtisodiyotning barcha sektorlariga ta’luqli bo’lgan tadbirkorlik faoliyati va mulkdan olinadigan
daromadlar.
YAIM tarkibida ish haqi, renta to’lovlari, foiz va foydadan tashqari yana mablag’larni ikki turda taqsimlanishi,
ya’ni daromadlarni to’lash bilan bog’liq bo’lmagan holatlar ham mavjud: asosiy kapital iste’moli uchun ajratmalar va
ishlab chiqarishga bilvosita soliqlar.
YAIM – pul, vaqt va sifat ko’rinishidagi ko’rsatkich bo’lib sanalgani sababli, uning hajmini hisoblashda narxlar
o’zgarishining ta’siri kuchli bo’ladi. YAIM hajmiga uning tarkibiga kiruvchi barcha pirovard tovar va xizmatlarning
jismoniy hajmlaridagi hamda narxlaridagi o’zgarishlar ta’sir o’tkazadi.
Nominal YAIM bu joriy bozor baholarida hisoblangan YAIMdir.
Real YAIM bu bazis davr yoki o’tgan davr baholarida hisoblangan YAIMdir.
Nominal YAIMni real YAIMga o’tkazishda, ya’ni o’zgarmas baholarda hisoblashda quyidagi usullardan
foydalaniladi:
Baholar indeksi orqali deflyatsiyalash usuli
Fizik hajmi indeksi yordamida ekstrapolyatsiya qilish usuli
To’g’ridan-to’g’ri o’zgarmas baholarda baholash usuli
Ko’rsatkichlarni xarajat elementlarini deflyatsiya qilish usuli
Ikki marotaba deflyatsiyalash usuli
