Hududni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini kompleks baholash

1.2
 
 Hududlar ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini kompleks baholashning 
asosiy ko’rsatkichlari va ularni hisoblash usullari. 
Endi mamlakatimiz hududlarining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini kompleks 
jihatdan baholovchi ko’rsatkichlar to’g’risida to’xtaladigan bo’lsak, hududlar ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishini ifodalovchi asosiy ko’rsatkich bo’lib, yalpi hududiy mahsulot 
(YaHM) hisoblanadi. Yalpi hududiy mahsulot (YaHM) – bu ma’lum bir hududda yil 
davomida ishlab chiqarilgam tovar va xizmatlarning bozor bahosi. Yalpi hududiy 
mahsulot (YaHM) quyidagi formula orqali ifodalanadi: 
YaHM=YaICH-OI (1)

---

13 
Bu yerda:
YaICH
- yalpi ishlab chiqarish; 
OI-
oraliq iste’mol. 
Yuqoridagi formula qo’shilgan qiymatni bildirib, hudud bo’yicha yalpi 
qo’shilgan qiymatni aniqlaydi. Ma’lumki, yalpi ichki mahsulot (YaIM) va yalpi 
qiymatga yalpi ishlab chiqarilgan mahsulot va xizmatlarga soliqlar qo’shib 
hisoblanadi va yuqoridagi formula quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi: 
YaHM=YaICH – OI + S
mx
(2) 
Bu yerda: 
S
mx
- 
mahsulot va xizmatlarga soliqlar. 
Bundan tashqari hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini baholovchi 
ko’rsatkichlarga sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish, qishloq xo’jaligi mahsulotlari 
ishlab chiqarish, xalq istemoli mollari ishlab chiqarish, hududlar iqtisodiyotga jalb 
qilinayo’lgan investitsiyalar, chakana savdo aylanmasi hamda xizmat ko’rsatish va 
servis sohasi kabilarni kiritishmiz mumkin. 
Har bir hudud, viloyat yoki mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish avvalo, 
shu joyda yashovchi aholining mehnat faoliyatiga bog’liq. Mahalliy aholining mehnat 
madaniyati, jamoa ishlaridagi ijtimoiy faolligi, bilim va malakalari, oilaviy tarkibi, 
yoshi va jinsi shu hududda iqtisodiy taraqqiyotining rivojlanishida katta rol o’ynaydi. 
Ayniqsa hududdagi mehnat resurslarining soni ish bilan band bo’lganlar, ishsizlik kabi 
ko’rsatkichlar muhim ahamiyatga ega. Ulardan ba’zilarining hisoblanishini quyidagi 
formula va misollar oraliq ifodalashga harakat qilamiz. Hududdagi mehnat resurslari 
soni quyidagi formula orqali hisoblab topiladi: