Mamleketlik universiteti jumanov m. A

1. Oligotrof tiirler. 
Osimliklerdin bul toparma kiriwshi 
wakilleri organikaliq elementleri juda kem jerde osedi (apiwayi 
qaragay).
2. Evtrof turler 
organikaliq elementleri (kul) kop bolgan 
jerde osedi. Olarga qonir emen, apiwayi snit, apiwayi prolestnik 
kibi osimlikler kiredi.
3. Mezotrof turlerge 
kul elementleri ortasha bolgan jerlerde 
osetugin qara qaragaylar kiredi.
4. Nitroflll turler 
Topiraqta azot kop bolgan jerlerde 
ushirasadi (qishitqiot).
5. Galofit turler 
shorlangan, shorlaw topiraqlarda osip, 
olarga qarasora, aqsora, sarsazan kiredi.
6
. 
Petrofit turler 
har-qiyli tasli, sheben tasli topiraqli jerlerde 
osedi. Olarga mavraq, sumbil ham putalar kiredi.
7. 
Psammofit turler 
qumli, espe qumli jerlerde osetugin 
osimlikler bolip, olarga aq seksewil, qara seksewil, shol akaciyasi 
kiredi.
Psammofit osimliklerdin japiraqlan ensiz, qatti yamasa adette 
redukciyalasqan, miywe ham tuqimlan qumda ormelep yamasa 
samal jardeminde tarqaladi ham shar siyaqli koriniste boladi. Olar 
qurgaqshiliqqa jaqsi shidaydi, tisti qalin tukli, japiraqlan qalin, 
jinishke teri tarizli bolganligi ushin transpiraciya processi kem 
otedi.
Qum sharayatinda osimlikler tamirlari ustinde saqlawshi 
qabiqlar payda boladi. Bul qabiqlardm payda boliwi osimlik 
tamirlarman ajiralip shiqqan suyiqliqqa mayda qum boleksheleri 
jabisip ketedi ham payda bolgan qatti toqima tamirdi qurgap 
qaliwdan, ziyanlamwman saqlaydi. Bul saqlawshi qabiqlar 
kopshilik shol osimliklerinde ushiraydi.
175

---

Psammofit turlerge kiriwshi osimlikler ortaliqta suw menen 
tamiyinleniw qiym bolganligi sebepli, olarda kseromorfliq 
belgiler juzege kelgen, yagniy morfologiyaliq diizilislerinde 
sukkulentlik, japiraqlardin redukciyalaniwi, jerdin tomengi teren 
qatlamlarina baratugin kushli tamir sistemasmm payda boliwi 
siyaqli qasiyetler payda bolgan.
Psammofitlerdin shop tarizli wakilleri ishinde efemer ham 
efemeroidlar kop bolip, olar ortaliqta igalliq kop bolgan bahar 
dawirlerinde rawajlanadi.
Shorsiz ormlarda osiwshi osimlikler 
glikofitler 
delinedi. 
Osimlikler morfofiziologiyaliq duzilisi ham shorhqqa shidamliligi 
boymsha P.A.Genkel klassifikaciyasina tiykannan tomendegi 
toparlarga bolinedi:
1.
Eugalofitler. 
Shor jerde osiwshi osimlikler bolip, 
tiykannan soralar, soleros, sansazan tarizliler kiredi. Bul 
sukkulent osimlikler bolip, japiraq kolemi qisqargan, buwinli, etli. 
Olardm 
kletkalan joqan 
otkiziwshenlik 
qasiyetine 
iye. 
Eugalofitler duzga shidamh bolip, denesinde duz toplaw 
qasiyetine iye, «duz jiynawshi» osimlikler esaplanadi. Olardm 
japiraq ham paqallan tiisiwi natiyjesinde jerler shorlanadi.