Mamleketlik universiteti jumanov m. A

Senilli osimlikler
songi qartayganliq, razmerinin kishireyiwi 
menen xarakterlenedi. Qayta jananwda onsha kop bolmagan 
burtikler, ayirim ekilemshi yuvinel belgiler (japiraq, paqal h.b.) 
payda boladi.
Quwrawshi osoblar -
senillik jagdaydm son£i darejesi, bunda 
osimliklerdin tek ayinm toqimalari gana tiri qaladi, burtikler jer 
listi paqalin payda etpeydi.
Cenopopulyaciya osoblarinm jas jagdayi boymsha tarqaliwi 
omn jas spektri dep ataladi. 01 har-qiyli jas darejesinin sanliq 
qatnasm sawlelendiredi.
Eger cenopopulyaciyanm jas spektrinde ora baqlaw waqtmda 
tek tuqimlar yamasa jas osoblar bolsa, om 
invaziyali 
dep ataydi. 
Bunday cenopopulyaciya oz-ozin qollap-quwatlawga uqipli emes. 
Bunday populyaciyanm tuqimlari fitocenozga sirttan kelip qalip, 
jamaatte eh ahmiyetli onndi iyelewi, yaki uluwma jasay almawi 
da mumkin. Eger cenopopulyaciya barhq jastagi toparlan menen 
korinse ol 
normal 
dep ataladi. Bunday populyaciya garezsiz ham 
ozin tuqimli ham vegetativ jol menen qollap-quwatlawga uqipli. 
Normal cenopopulyaciya oz gezeginde toliq agzali ham toliq 
emes agzali dep te bolinedi.
Eger populyaciyada barliq jastagi individler bolsa, om 
toliq
agzali,
al ayinm jastagi wakilleri bolmasa 
toliq emes agzali
populyaciya dep ataydi. 
Regressiv cenopopulyaciya -
generativ 
kobeyiw qasiyetin jogaltqan populyaciya esaplanadi. Ol adette 
gullemeydi yaki giillese de miywelemeydi. 
Bul jagday
223

---

populyaciyamn fitocenozda olip, jogalip baratirganman xabar 
beredi.
Kopshilik jaylaw, togay, shol tiirlerin pitomniklerde jaqsi 
qarap osirsek, olar ozinin ontogenezin qisqartadi, maselen, jaylaw 
sulisi 20-25 jildan 4 jasqa shekem, bahar goricveti 100 den 10-15 
jasqa shekem. Basqa osimliklerde ortaliqtm jaqsilamwi menen 
ontogenez 
uzayiwi 
miimkin. 
Ontogenez 
jolin 
ozgertiw 
miimkinshiligi ortaliqtm ozermeli sharayatina beyimlesiwin 
tamiyinleydi ham turdin ekologiyahq nishasm (jasaw ortaligm) 
keneytedi.
Ayinm tiirlerde arealdin barliq qashiqligmda ortaliqtm ken 
diapazomnda normal cenopopuliyaciyalar jas quramimn tiykargi 
belgilerin saqlap qaladi (apiywayi 
yasen, tipchak, jaylaw 
ovsyanicasi h.b.). Bunday jas spektr turdin biologiyaliq qasiyetine 
baylanisli boladi ham bazah dep ataladi.
Solay etip, cenopopulyaciyasimn tek sam emes, al jas spektri 
de onin jagdaym ham sirtqi ortaliqtm ozgermeli jagdayma 
iykemlesiwshiligin sawlelendiredi han 
turdin biocenozdagi 
poziciyasin belgileydi.