Mamleketlik universiteti jumanov m. A
Yüklə 3,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Biocenozlar
- bul osimlik, haywan ham mikroorganizmler populyaciyalarinan ibarat, belgili bir aymaqta birgelikte jasawshi turlerdin jiynagi. Har qanday biocenoz abiotik ortaliqtm belgili bolimin- biotopti iyeleydi. Biotop - bul belgili darejedegi bir sharayat bolip, onda har- qiyli organizmlerdin birlesikleri tarqalgan. Bir jerdegi birlesikte jasaytugm organizmler ortaliqtm tiykargi abiotikaliq faktorlanna (temperatura, jaqtiliq, lgalliq, basim, jer, aziqhq ham basqalarga) bir qiyli talapshan boladi ham usi ekologiyahq faktorlar tasirine juwap beredi. «Biocenoz» atamasin 1-marte 1877-jili nemec zoolog alimi Mebius pange kirgizgen. Mebius biocenozdi tomendegishe tariplegen: 1. Biocenozga belgili jerde ushiraytugm mikro ham makroskopiyaliq formalar, osimlik ham haywanlardin hamme massasi kiredi. 261 2. Biocenozdi payda etiwshi turler bir-biri menen baylamsqan ham bir-birine bagimshli. 3. Biocenoz sirtqi ortahq faktorlarmin tasiri astmda boladi. 4. Biocenoz waqit boyinsha hamiyshe turaqli ham bir halatta bolatugm toparlardan ibarat boladi. 5. Biocenozdi payda etiwshi wakiller oz jerlerinde biocenoz ishinde kobeyiw qasiyetlerine iye. Hazirgi waqitta Mebius korsetip otken biocenozdin usi belgileri oz tabiyiy qasiyetlerin saqlap qalgan. Francuz ekologi R.Dajo pikirinshe, biocenoz - bul tiri organizmlerdin toparlan bolip, olar belgili turler qurami ham bir- birine baylanisli bolip, amq makandi iyeleydi. Biocenoz qurgaqliqta bir qiyh jasaw jeri, ortaligi, territoriyasin iyelese, suw ortaligmdagi biocenozlar suw hawizlerinin bolimleri boymsha bolinedi (35-suwret), yagniy kol, dariya, yamasa teniz boylan, taslar, yamasa qum-ilayli qurgaqlar biocenozlari yamasa tenizdin ashiq bolimindegi plankton biocenozlarma ajiraliwi mumkin. •. Mayda, mikrobiocenozlar qosilip, oz nawbetinde ulken biocenozlardi payda qiladi. Misali, terek shaqasmdagi mox, lishaynik toparlari usi ulken tereklerdegi bir putin biocenozdin bir bolimi: har bir terektegi biocenozlar bolsa usi jerdegi gozalar, almazar, yamasa arshazar, biocenozi oz nawbetinde jane de quramali duzilgen ulken maydandagi biocenozdi payda etedi. Olar tiykarmda zonalar biocenozlari birlesiginen Jer juzinin tirishilik qaplami kelip shigadi. Biologiyaliq birlespelerdin lilkeyiwi menen olar ortasindagi miinasibetler ham duzilisi bekkemlenip baradi, yagniy har- qiyli biocenoz bio top penen birgelikte joqan darejede duzilgen biogeocenozdi payda etedi. Bul atama 1940-jill professor V.N.Sukachev tarepinen pange kiritilgen. 1935-jili A.Tensli tarepinen ekosistema atamasi qollanilgan edi. 262 35-suwret. Teniz biocenozi. V.N.Sukachev pikirinshe biogecenoz-bul Jer ustinde ushirasatugm bir qiyli waqiyahqlardm (atmosfera, taw jmislan, gidrologiyaliq sharayat, 6simlik, haywanlar ham mikroorganizmler dunyasinm) jiyindisman ibarat. Biogecenoz turli ulkenliklerde boladi ham kop turli quramaligi menen panqlanadi. Misali, togay, tundra, dala, shol biogeocenozlan bir-birinen keskin panqlanadi. Tabiyiy birlespelerdin shegaralan kobinshe aniq bolmastan bir-birine qosilip ketedi. Biraq sogan qaramastan tabiyatta har bir biocenozdin shegarasi bar, bul obyektiv ham real haqiyqat. Yüklə 3,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|