Mamleketlik universiteti jumanov m. A

4.2. Suwdm abiotikaliq faktorlaruun organizmlerge tasiri
Suwdm abiotikaliq faktorlanna - temperatura, jaqtihq dtkiziw 
qabileti, duzlar mugdari, qattiligi, jumsaqligi, tmiqligi ham basqa 
faktorlar kiredi. Solardm ishinde suwdm temperaturaliq rejimi 
basqa ortaliq temperaturalarman uluwma panq qiladi.
Bul jerde «issiliq» ham «temperatura» tusinigi har qiyli 
ekenligin aytip otpekshimiz. Issiliq-belgili zat molekulalarindagi 
kinetikaliq cnergiya jiymdisi bolip, 
sol zattin energiya 
olshewinen ibarat.
T em peratura - zat ishindegi molekulalardm hareket 
tezliginin olshewi. Belgili temperaturada har-qiyli zatlardin 
ayirim molekulalan bir qiyli kenetikaliq energiyaga iye boliwi 
mumkin, lekin, sol zatlar ozlerinin tigizhgi ham molekulyar 
awirliqlanna qarap turli mugdarda issihq energiyasm uslap turadi. 
Misah, temperatura 30°C bolganda lm 3 suw, temperaturada ham 
sonday kolemdegi hawadan 500 marte kop issiliq turiwi mumkin, 
sebebi sol zattm suwda molekulalarinin sani hawadagiga 
salistirganda 500 marte kop boladi. Suwdm issiliq siyimliligi ham 
issiliq otkiziwshiligi (hawaga salistirganda 30 marte) joqariligi 
temperaturamn suwda turaqliligin ham salistirmali bir turde 
bolistiriliwin tamiyinleydi. Misali, onsha ulken bolmagan kol 
suwimn joqari qatlaminda kun dawammda suw temperaturasi 3- 
5°C atirapinda ozgerip tursa, qorshagan ortaliq temperaturasmm 
ozgeriwi bolsa +10+24°C (jazda shol zonasinda+30°C) ti payda 
etedi. Suw temperaturasmm mawsimler boymsha ozgeriwin de 
biraz jumsartip turadi. Sonin ushin da 
suw 
ortaliginm 
organizimleri qurgaqliq ortaligmda jasawshi organizimler siyaqli 
temperaturamn keskin ozgeriwine iykemlese almaydi.
Suwdm issiliq otkiziwshiligi suw ortahgmm bir qiyliligm 
tamiyinleydi ham bul jagday oz gezeginde suw organizmlerinin 
ortaliqqa issiliq shiganwmm tezlesiwine alip keledi.
128

---