Davlat xarid I
Davlat buyudjetiga ta ’sir
Yüklə 65,12 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Davlat buyudjetiga ta ’sir
etuvchi omillar • 1-xarajatlarning so'ralgan miqdori » 2-makroiqtisodiy ko'rsatkichlar bilan chegaralangan » 3-davlat buyudjeti imkoniyatlari bilan chegaralangan 4-tasdiqlangan buyudjet 2 . 4 Davlat xaridini samarali bo‘lishini ta’minlash nuqtayi nazaridan, davlat xarajatlarini qisqartirishning ko‘rib o'tilgan dastlabki ikki usuli katta salbiy tusga ega. Chunki, ustu v o r y o ‘nalishlarning o'zgarishi va natijada loyihani to ‘la moliyalashtirmaslik, uning sifatli bajarilishiga, yoki loyiha oldiga quyilgan maqsadlarga erishilmasligiga olib keladi. Bu o ‘z navbatida, oldin amalga oshirilgan xarajatlarning natijasiz va foydasiz ekanligini bildiradi. Xarajatlami qisqartirishning so‘ngi usulini qo'llashda esa, xarajatlar rejasini tuzish paytida loyihadan voz kechish va bo‘shagan mablag‘lami boshqa samarali yo‘nalishlarda sarflash maqsadga muvofiq bo‘lardi. Davlat xaridini rejalashtirishdagi mavjud muammolarning sabablari quyidagilardir: — byudjet tizim in in g takom illashm aganligi — byudjetni shakllantirish faqat bir yil chegarasida bo‘lib, unda o ‘tgan yil byudjetida ko'zda tutilgan va tugallanmagan loyihalami moliya- lashtirish majburiyati ko‘rsatilmaydi; — davlat byudjetini shakllantirishning uslubiy asoslarining yetarli darajada takomillashmaganligi, ya’ni daromad va xarajat moddalarini rejalashtirish sifatining past darajada ekanligi; — davlat ehtiyojlari uchun xaridni rejalashtirish uslubiyotining mavjud emasligi va boshqalar. Tum anlar darajasidan boshlab, xarajatlar smetasi hajmini sun’iy yuqori darajada tuzish riskining mavjudligi, ko‘zlanayotgan xarajat maqsadlarini ko‘rsatishning sifat darajasining pastligi, shuningdek, sm etani to ‘g‘riligini va ko'rsatilgan xarajatlarni asoslanganligini obyektiv tarzda tekshirish usulining yetishmasligi kabi holatlar, byudjetni shakllantirishda m e’yoriy-xarajat usulidan foydalanishga majbur etadi. Ushbu usulni qo ‘llashning salbiy jihati shundaki, u xarajat yoki loyihani o'ziga xosligi, sharoitlarini (masalan, ko‘pchilik hollarda ayrim loyihalar obyektiv tarzda m e’yorda k o ‘zda tutilgandan ortiq mablag‘lar talab etishi mumkin) inobatga olmaydi. Natijada, ushbu holat davlat organlari faoliyatini yetarli darajada moliyalashtirilmay qolishiga, ular faoliyatini va vazifalarini bajarish uchun zaruriy moddiy qiymatliklarni etarli m iqdorda xarid etilmasligiga olib kelishi mumkin. Davlat investitsion dasturini shakllantirish tartibi 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2003- yil 12- sentabrdagi 395-sonli Qarori bilan belgilanadi. Mazkur yo'riqnomaga asosan manzilli dastum i tuzish jarayoni har bir loyiha buyicha to ‘la m a’lum ot tayyorlash, loyihlarni ustuvorligi bo'yicha tanlash va ro'yxatini shakllantirishni o‘z ichiga oladi1. H ar bir loyiha (loyihalar guruhi) b o ‘yicha m a’lum otlar buyurtmachi tomonidan tayyorlanadi va boshqa hujjatlar bilan bir qatorda loyiha pasporti taqdim etiladi. Loyiha pasportida quyidagi ma’lumotlar o ‘z aksini topadi: — loyihaning texnik tavsifi; — atrof-muhitga ta’siri; — ijtimoiy va ishlab chiqarish nuqtayi nazaridan amaiga oshirish imkoniyati samaraliligini baholash, tashkiliy tadbirlar miqyosi; — mahsulotga talabning hajmi va xarakteri; — muqobil echim larning mavjudligi, ju m lad an , mavjud korxonalami qayta tiklash; — asosiy material va ishchi kuchi resurslarining yetarliligi; — investision xarajatlami amalga oshirish tartibi. Loyihani tanlab olish quyidagi 2-jadvalda ko‘rsatilganidek, ikki bosqichda amalga oshiriladi: — ma’lum hudud yoki sohani rivojlantirish ustuvorligidan kelib chiqib, loyihani birlamchi baholash; — hudud yoki iqtisodiyotning ayrim sohalarini rivojlantirish ustuvorligidan loyihani tanlash. Bu yerda shuni nazarda tutish lozimki: — loyihani investitsion dasturga kiritiladigan m a’lumotlami tayyorlash uchun har bir bo‘lim bo‘yicha aniq va ochiq talabni 1 0 ‘zbekiston Respublikasi VMining 12- sentabr 2003- yildagi 395- sonli qarorining 4-ilovasi, 0 ‘zbekiston Respublikasi Investitsion dasturini shakllantirish tartibi to‘g‘risidagi yo'riqnomaga asosan. aks ettirad ig an uslubiyotini yetishm asligi sababli, turli xil buyurtmachilar tomonidan tayyorlangan loyihalar — m a’lumotlar mazmuni, aks ettirish formati, sifati va obyektivligi bilan bir- biridan farq qilishi mumkin; — lo y ih alarn i baholash uslubiyotining mavjud emasligi, investitsion dasturga kiritish taklif etilgan loyihani tahlil etish sifatini inson omiliga (tajriba, ko‘nikma, tahliliy qobiliyat, xolis yondoshuv, vijdonan ishlashga motivasiyaning mavjudligi kabi) qaram qilib qo ‘yadi; — loyihalarni tanlashning barcha mezonlari (moliyaviy va iqtisodiy samaradorlik ko‘rsatkichlari bundan mustasno) va ularni amalda qo‘llash subyektiv, hamda baholash natijalari turlichadir; ushbu m ezonlarni qo‘llash natijasida turli xildagi xulosalarga kelish m um kin, ya’ni ko‘rilayotgan loyihani investitsion dasturga kiritish ham , kiritmaslik ham mumkin. U m u m lash tirad ig an bo 'lsak , ushbu om illar investitsion dasturga kiritish uchun taqdim etilgan har qanday loyihani uni ko‘rib chiqayotgan mutaxassis (idora)ning fikriga ko‘ra ijobiy yoki salbiy baholanishi uchun teng imkoniyatga ega. Investitsion dasturning idoralararo kelishuv asosida tashkil etilishi, tanlovda yo‘l qo‘yiladigan subyektiv yondashuvni ancha pasaytirsada, uni butunlay bartaraf eta olmaydi. Jum ladan, investitsion dasturni ishlab chiqish chizmasiga binoan, unga so‘ngi tuzatish 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining kompleks (bo‘lim)lari tomonidan berilgan taklif asosida amalga oshiriladi. 0 ‘zbekiston Respublikasi VMining 12-sentabr 2003-yildagi 395-sonli q a ro rin in g 4-ilovasi, 0 ‘zbekiston Respublikasi Investitsion dasturini shakllantirish tartibi to ‘g‘risidagi yo‘riq- nomaga asosan kiritilishi mumkin bo‘lgan tuzatishlar chegarasini, m asalan, b o sh q a id o ralar to m o n id an dasturdan ch iq arib tashlangan loyihalarni Vazirlar Mahkamasi tomonidan qaytadan dasturga kiritish mumkinligi, loyiha qiymatini yoki boshqa ko'rsatkichlarini o ‘zgartirish kiritish imkoniyatlarini aniq belgilab bermaydi. |