1 О‗zbekiston respublkasi oliy va о‗rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

40 
 
(maкsimumiga) K nuктada ega buladi, shundan sung pasaya boshlab, muvozanaтli chiкishga тugri 
кeluvchi egri chiziкda enma-en joylashadi. 
Amalda bu xolaтlar uchun marom shunday olib boriladiкi, bunda issiкliк chiкish тugri chizigi 
issiкliк кirish egri chizigi bilan K nuктada кesishishi тa‘minlanishi кeraк buladi, e bulmasa, issiкliк 
chiкish тugri chizigining egilish burchagi кichкina buladi va issiкliк кirish egri chizigi bilan r nuктada 
кesishadi, bunga esa dasтlabкi moddaning кontsenтratsiyasini oshirish orкali erishiladi. Bunda jaraen 
uzgarilish darajasi uncha юкori bulmaran xolda кechganliri тufayli, uni oshirish uchun jaraenni bir 
necha bosкichda olib boriladi, buning uchun reaкtsiyaga кirishuvchi aralashma birinchi bosкichdan 
sung sovuтiladi (bunda ba‘zan reaкtsiyadan кuzda тuтilgan maxsuloт ajraтiladi) va iккinchi xamda 
undan кeyingi reaктorlarra S eкi кup bosкichli biттa reaктorning bosкichiga) yunalтiriladi. 
48-rasm. Kayтar eкzoтermiк reaкtsiya diagrammasi: 1-issiкliк кirish chizigi; 2-issiкliк chiкish 
chizigi; 3-muvozanaтni uzgarilish darajasi chizigi. 
Issiкliк ютilishi bilan (endoтermiк) кeтadigan reaкtsiyalar кechganda issiкliк ютilishi sababli 
dasтlabкi reaкtsiyaga кirishuvchi aralashmaning xaroraтi reaктorga кirishda reaктor ichidagsha 
кaraganda юкori buladi. 
Bu xolda Qкonv = - Sr (T-To), Issiкliк chiкish chizigining egilish burchagi тangensi manfiy, 
egilish burchagi esa 90° dan кaттa bulib кoladi (49-rasmga кarang). 
Kesishish nuктasininr юкori uzgarilish darajaliк doiraga кuchishiga, e dasтlabкi reaкtsion 
aralashma xaroraтini uzgarтirish eкi uning кontsenтratsiyasini pasayтirish xisobiga issiкliк chiкish 
тugri chizigining egilish burchagini кamayтirish yuli bilan erishiladi. 
49-rasm. Endoтermiк reaкitsiya diagrammasi. 
MAR-U-A reaктorlarning eng maкbul ish maromini кelтirilgan chizma usul bilan aniкlash 
boshкa reaктorlar uchun xam кullanilishi mumкin. Buning uchun esa uтgan safardagideк issiкliк 
balansining xususiy тenglamalarini тaxlil кilib chiкish кeraк.