1 О‗zbekiston respublkasi oliy va о‗rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

 
O
CaCO
)
OH
(
Ca
O
C
2
3
2
2
H



 
2.Soda bilan ishlanganda (suvni doimiy qattiqligini yuqotishda) 
 
4
2
3
3
2
4
SO
Na
MgCO
CO
Na
MgSO




 
2NaCl
MgCO
CO
Na
MgCl
3
3
2
2




 
4
2
3
3
2
3
SO
Na
CaCO
CO
Na
CaCO




 
З.Trinatriyfosfat bilan ishlanganda (Са
2+ 
va Мg
2+ 
kationlari 0,03 mg ekv∕dm3 gacha 
miqdorda cho‘ktiriladi) 
3
2
4
3
4
3
2
3
6NaHCO
)
(P0
Ca
P0
2Na
)
3Ca(HCO




 
Sanoatda suvni yumshatish 
usullari 
So‘ndirilgan ohak yordamida ishlash
Soda bilan ishlanganda 
Trinatriyfosfat bilan ishlanganda (Са
2+ 
va Мg
2+ 
kationlari 0,03 mg ekv∕dm
3
gacha miqdorda cho‘ktiriladi) 

---

81 
 
6NaCl
)
Mg(PO
PO
2Na
3MgCl
2
4
4
3
2




 
Kaltsiy va magniy fosfatlarining eruvchanligi nihoyatda kichkina bo‘lganligi fosfat usulini 
yuqori samaradorligini belgilaydi. 
Ion almashinuvchi usul ham yuqori samaradorlidir. Bu usul orqali ionitlar yordamida suv 
tarkibidan kaltsiy va magniy ionlari ajratib olinadi. 
 
 
Kation va anion almashinuv jarayonlari mavjud. 
 
 
 
 
Kationitlar sifatida Н
+
, Na
+
, NH
4
+
ionlari kabi faol guruh tutgan moddalar qo‘llaniladi. 
Yumshatishni kationli jarayonda, ya‗ni uning asosida Н
+
, Na
+
ionlarini Са
+2
, Мg
+2 
ionlariga 
almashinish reaktsiyasi yotadi. 
 
3
2
3
2
2NaHCO
Kat
Ca
)
(HCO
Ca
]
Kat
[
a
N



 
4
2
4
2
SO
2Na
Mg[Kat]
MgSO
[Kat]
Na



 
2HCl
g[Kat]
M
gCl
M
]
Kat
[
H
2
2



 

4
2
2
4
2
2
SO
H
[Kat
Na
SO
Na
]
Kat
[
H



 
Anionitlar sifatida ОН~, НСОз~, СО
3
~~ ionlari kabi faol guruh tutgan yuqori molekulali 
birikmalar qo‘llaniladi. Metall ionlaridan tozalangan suv anionit qavatdan o‘tkazilib, uning tarkibidagi 
anionlar ajratib olinadi. 
O
[An]Cl]H
]OH]Cl
An
[
2

 
O
]2H
SO
[An]
SO
H
]OH]
An
2[
2
4
2
4
2

 
Yuqoridagi reaktsiyalardan ko‘rinib turibdiki, ion almashinish usuli suvni yumshatish hamda 
tuzsizlantirish imkonini beradi. 
Neytrallash, asosan, sanoatdagi jarayonlar natijasida anionlar bilan ifloslangan qaytar suvlar 
uchun qo‘llaniladi. Bunda ohak yoki sodadan foydalaniladi. Suvlarni zararsizlantirish, xlorlash, ozonlar 
orqali ham amalga oshiriladi. 
Suvni to‘liq tozalash, tuzsizlantirish, shuningdek qisman degazatsiya qilish, uni haydash yoki 
boshqacha qilib aytganda-distillyatsiya qilish orqali amalga oshirilishi mumkin. Distillangan suv 
sanoatda toza mahsulotlarni olishda, meditsinada, laboratoriyalarda juda keng qo‘llaniladi. 
Hozirgi vaqtda chiqindi suvlarning jonli tabiat uchun zarari tobora ortmoqda. Har bir korxona 
ajratadigan chiqindi suvlarning tarkibida tutiladigan zaharli moddalarni tegishli korxonalar uchun 
ma‗lum bir sanitar normalari mavjud. Masalan, ayrim zavodlarning suvlaridagi kislota miqdori 30 
mg∕dm
3
dan, xlor miqdori 0.5 mg∕dm
3
dan, fenol miqdori esa 0,002 mg∕dm
3
dan ortmasligi kerak. Lekin 
ularni mana shunday
kichkina bo‘lib ko‘ringan miqdorda bo‘lishi ham odam organizmi, atrof—muhit 
jonivorlar uchun nihoyatda xavflidir.