1 О‗zbekiston respublkasi oliy va о‗rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

Chiqindi suvlarining kelib chiqish manbai
Asosiy zararli birikmalar
Mineral va anorganik tuzlar ishlab chiqarish 
korxonalari
Anorganik kislotalar, ishqorlar, tuzlar
Organik 
va 
neft—ximiyaviy 
ishlab 
chiqarish 
korxonalari
Yog‘li kislotalar, aromatik birikmalar, spirt, 
aldegidlar
Sintetik smolalar, polimerlar, sintetik tolalar, ishlab 
chiqaruvchi korxonalar
Yuqori molekulyar birikmalar, monomerlar, 
polimer qoldiqlari
Neftni qayta ishlovchi zavodlar, yonilg‘ini qayta 
(termik) ishlovchi korxonalar
Neft mahsulotlari, yog‘lar, smolalar, sirt faol 
moddalar
Chiqindi suvlar-bular nihoyatda murakkab, ko‘p komponentli, tarkibida eruvchan va 
erimaydigan, agressiv, zaxarli, yonuvchan va portlovchi moddalar tutgan suvlardir. Ko‘p hollarda 
ularning tarkibida o‘ta qo‘lansa hidli moddalar bo‘ladi (sulfidlar, disulfiddar, vodorod sulfid, 
merkaptanlar va x.k.). Kimyoviy ishlab chiqarishda ajralgan suvlarning tarkibida oson 
polimerlanadigan zarrachalarning mavjud bo‘lishi quvurlarni va kollektorlarning chiqindilar bilan 
ifloslanib, to‘lib qolishiga olib keladi. Sirt faol moddalar esa suvlarning yuzida jadal ravishda 
ko‘piklarni hosil qiladi. 
Chiqindi suvlarning quyidagi usullar yordamida tozalash mumkin: fizik—mexanikaviy (tindirish, 
fil‗trlash), fizik—kimyoviy (adsorbtsiya, ekstraktsiya, suv bug‘i bilan haydash), termik (masalan, 
quruq qoldiq holidagi organik qismni yondirish yoki bug‘latish), kimyoviy (neytrallash, cho‘ktirish) va 
biokimyoviy usullar. 

---

80 
 
Tindirish jarayoni yordamida suv tarkibidagi dag‘al dispers moddalar suv tubiga 
cho‘ktiriladi. Bu jarayon to‘xtovsiz ishlovchi tindirgich (betonli rezervuarlar) da olib boriladi. 
Suvni to‘liq tindirish uchun suvdagi mayda zarralarni koagulyatsiyaga uchratiladi. 
Koagulyatsiya—geterogen sistemalarni, xususan suvdagi eng mayda loysimon zarrachalarni ajratishni 
eng samarali usullaridan biridir. Koagulyatsiyada tozalanayotgan suvga 
4
3
4
2
FeSO
,
)
O
(S
l
A
elektrolitlaridan oz miqdorda koagulyant sifatida qo‘shiladi. Koagulyantlar qarama-qarshi zaryadli 
qo‘shimchalar bilan o‘zaro birikib, erimaydigan kolloid cho‘kmalarni hosil qilish imkonini beradi. 
Filtrlash ko‘p hollarda tindirish jarayonidan so‘ng olib boriladi. Bunda suv suspenziyalardan 
qumli filtrlar va boshqa filtrlar orqali tozalanadi. 
Kimyoviy usullar yordamida kaltsiy va magniy tuzlarini yuqotish bilan suvni yumshoqligini 
ta‗minlash mumkin. Bu usudda erimaydigan, cho‘kmaga tushadigan kaltsiy va magniyning tuzlarini 
hosil qiluvchi reagentlar suvga qo‘shiladi. Ko‘llanilayotgan reagentga qarab: so‘ndirilgan ohak, sodali, 
fosfat (tri natriyfosfat), natron (o‘yuvchi natriy) usullariga bo‘lish mumkin. 
Jarayon davomida quyidagi reaktsiyalar boradi:
1.So‘ndirilgan ohak yordamida ishlash (vaqtinchalik qattiqlikni yo‘qotishda) 
O
2H
2CaCO
Ca(OH)
)
Ca(HCO
2
3
2
2
3




 
O
2H
Mg(OH)
2CaCO
2Ca(OH)
)
Mg(HCO
2
2
3
2
2
3




