Influence of confucianism, taoism and buddhism on the social
Yüklə 70,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Builders of The Future
ISSN: 2181-2705 https://kelajakbunyodkori.uz/ 170 ham konfutsiylik bevosita yoki bilvosita siyosiy an’analarga sezilarli ta’sir ko‘rsatdi. Bu borada “oliyjanob farzand”ni alohida ta’kidlash lozim. Hokimiyat va xalq o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarga kelsak, bu Konfutsiy tamoyili har ikki mamlakatda hamon saqlanib kelmoqda. Xitoyda jamiyat islohotlariga temir musht bilan rahbarlik qilayotgan Xitoy Kommunistik partiyasining kuchli roli tufayli aholining aksariyati o‘zgarishlarni nisbatan oson qabul qiladi. Konfutsiyning hokimiyatga sig‘inish an’anasi asosan shu bilan bog‘liq. Yaponiyaliklarning ushbu tamoyilni tushunishi, imperatorning eng yuqori maqomida yaqqol ko‘rinadi. Aslida, Yaponiyada imperatorning haqiqiy kuchi yo‘q, lekin uning yapon xalqining ramzi sifatida rasmiy maqomi aniqlangan va hech kim tomonidan bahslashilmaydi. Bu qaysidir ma’noda xalqning imperatorga bo‘lgan munosabatining muqaddas xususiyatini belgilovchi, shu orqali uning shintoizmni ilohiylashtirishni yanada kuchaytiruvchi tamoyili bilan bog‘liq. Turli afsonalar buddizmning Xitoy tuprog‘ida juda qadimgi davrlarda mavjudligi haqida gapiradi. Biroq, aksariyat olimlar buddizm birinchi marta Xitoyda miloddan avvalgi 1-asrda paydo bo‘lgan deb hisoblashadi. Xan sulolasi davrida Hindistondan kelgan missionerlar orqali[4]. Dastlab Xitoyda buddizm oʻz rivojlanishida bir qancha qiyinchiliklarga duch keladi. Ba’zilar hatto buddizm davlat hokimiyati uchun zararli, buddist monastirlari Xitoyning iqtisodiy farovonligiga yordam bermaydi, buddizm vahshiylik ta’limoti bo‘lib, Xitoy tuprog‘ida tarqalishga loyiq emas, deb da’vo qilishdi. Shu bilan birga, buddizm konfutsiylik va daosizmga muqobil ta’limot sifatida paydo bo‘ldi, bu esa ba’zi muxolif hokimiyatlarning didiga mos keldi va shu bilan tarqalishning dastlabki bosqichida davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlandi. Bundan tashqari, buddizm tobora ko‘proq “xitoycha” bo‘lib, Xitoy madaniyatining xususiyatlarini o‘ziga singdirib, qisman daosizmga o‘xshab ketadi. Biroq, bu uzoq vaqt davomida buddizmning Xitoyda davlat dini sifatida mustahkam o‘rnashishiga yordam bermaydi. Buning asosiy omillari orasida buddizmning chet eldan kelib chiqishi, ko‘plab buddistlarning jamiyatdan uzoqlashishi va oilaviy hayotdan voz kechishi, shuningdek, monastirlarda katta boylik to‘plangan kuchli va barqaror jamoalarning shakllanishi, ba’zi Xitoy hukmdorlari buni o‘z kuchlari sifatida ko‘rdilar. Xususan, Tan sulolasi imperatori Vu-Zun 845- yilda 4600 ta buddist monastirlari va 40 000 ta ibodatxonalarni vayron qilishga buyruq bergan. 400 mingdan ortiq buddist rohib va rohibalar oxir-oqibat oddiy dehqonlarga aylangandi[5]. Xitoyda buddizmning hozirgi holati biroz yaxshiroq. “Islohot va ochilish siyosati” joriy etilgandan beri davlat yangi buddist ibodatxonalari qurilishini g‘ayrat bilan rag‘batlantirdi. Biroq, buddizmning Xitoy siyosatiga ta’siri bugungi kunda ham ahamiyatsiz. Daosizmda tasavvufiy tamoyil ustunlik qiladi. Chan-buddizmni daoizm bilan bog‘laydigan narsa shundaki, bu yerda sukunat oliy donolik belgisi sifatida ishlaydi. Chan-buddizmi Mahayana buddizmi tarmogʻining davomi boʻlib, daosizm gʻoyalarini oʻzlashtira oldi. N.V.Abayev yozganidek[6], chan-Buddizm daosizmni to‘liq ochib berishdan boshqa narsa emas, “uni ruhan yaqin |