Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ sumqayit döVLƏt universitetiNİn nəZDİNDƏ sumqayit döVLƏt texniKİ kolleci «Sənaye sahələrinin proses və aparatları»

Dövretdirici boru
Bu boru standart diametrli borulardan hazırlanır və separator ilə qızdırıcı 
kameranın aşağı hissələrini əlaqələndirir.Bu boru ilə çox böyük miqdarda məhlul 
(korpusdan korpusa verilən məhluldan 15-20 dəfə çox) separatorla qızdırıcı kamera 
arasında fasiləsiz olaraq dövretdirilir.Bunun nəticəsində qızdırıcı borularda 
məhlulun sərfi və eləcə də hərəkət sürəti yüksəlir.Məhlulun hərəkət sürətinin 
artması boruların daxili səthindən məhlula istilikvermə əmsalı (

)yüksəlir və 
bununla da korpuslarda ümumi istilikötürmə əmsalı (K) yüksəlir.Nəticədə 
korpuslarda istilik mübadiləsi sürətlənir və onun hesabına aparatın istehsal 
intensivliyi (vahid zamanda aparatın 1m
2
qızdırıcı səthindən buxarlanan 
həlledicinin miqdarı artır).Nəticədə aparatın ümümi məhsuldarlığı yüksəlir. 
Beləliklə,buxarlandırıcı aparatın istehsal intensivliyi dövretdirici borunun 
hesabına yüksəlir. 


Qaynar layın hidrodinamikası. Psevdoqaynama rejimi. 
Son zamanlar bir sıra kimyəvi texnoloji proseslər bərk maddələrin iştirakı ilə 
aparılır.Bu 
maddələr 
həmin 
proseslərdə 
katalizator,adsorbent,quruducu 
agent,yanacaq və s. rolunu oynayırlar. Belə proseslərin getmə sürəti prosesdə 
iştirak edən bərk maddələrin səthindən asılıdır.Onların səthini artırmaq üçün bərk 
maddələri xırdalamaq tələb olunur.Lakin bərk maddələrin iştirakı ilə gedən 
proseslərin sürətini bu üsulla çoxda yüksəltmək mümkün olmadığından prosesi 
“qaynar lay” da aparmaq məqsədə uyğundur.Bərk maddə layının qaynar hala 
keçməsi nətcəsində kimyəvi texnoloji prosesin sürətini artırırlar.Daha doğrusu 
prosesin intensivliyinin artması nəticəsində aparatın məhsuldarlığı yüksəlmiş olur.
 
Fərz edək ki,şaquli silindirik aparat verilmişdir,onun daxilində üfiqi vəziyyətdə tor 
şəkilli dayaq yerləşdirilmişdir.Bu dayağın üzərində müəyyən hündürlükdə bərk 
maye layı yerləşir və lay isə kiçik ölçülü hissəciklərdən ibarətdir.
 
Aparatın aşağı 
hissəsindən qaz axını elə sürətdə verilir ki,layı təşkil edən bərk maddə hissəcikləri 
öz yerlərini dəyişməyərək tərpənməz halda qalmış olsun.Bu laydan keçən qaz axını 

---

ilə bərk maddə səthi arasında yaranan görüşmə nəticəsində baş verən proses 
müəyyən bir sürətlə getmiş olur.
 
P
2 
P
1 
Aparata verilən qaz axının sürətini təqribən artırsaq elə bir kritik(ω
kr
) sürət əldə 
etmək olar ki,layın dayanıqlılığı pozulur və layı təşkil edən hissəciklər müxtəlif 
istiqamətlərdə hərəkət etməyə başlayırlar, yəni layda xaotik (qarmaqarışıq) hərəkət
rejimi yaranır.Bunun hesabına laydakı hissəciklər arasında məsafə böyüyür,qaz 
qabarcıqlar təşkilində laydan xaric olur və bütün bunlar qaynayan mayeni 
xatırladırlar ki, buna texnikada “ qaynar lay” və yaxud psevdo-qaynar lay deyilir. 
Qaz axının sürətinin sonrakı artırılması laydaki hissəciklərin xaotik hərəkətlərinin 
yüksəldilməsi ilə nəticələnir və beləliklə layda turbulentlik güclənir.Bu da 
texnoloji prosesin sürətlənməsinə səbəb olur.Prosesin sürətinin artması onunla izah 
edilir ki, qaynar layda ölü həcmlər aradan çıxır, qaz axını ilə bərk səthlər tez-tez 
təzələnir və bunun hesabına qaz ilə bərk maddələrin görüşməsi intensivləşir ki, 
onların arasında gedən prosesin sürətlənməsinə səbəb olur.Qaz axının bu sürətinə 
qaynar layın başlancıq sürəti deyilir.ω
q.l 
ilə işarə olunur. Aparata verilən qaz axının 
hərəkət sürətini artırmaqda davam etsək elə bir sürət əldə etmək olar ki,bu zaman 
qaynar lay pozular və bərk maddə hissəcikləri yalnız bir istiqamətdə hərəkət etmiş 
olar.Yəni qazın hərəkət istiqamətində qazla birlikdə aparatdan xaric olacaqdır. 
Qaz axının bu sürətinə nəql etmə sürəti deyilir və ω
nəq
ilə işarə edilir.Bu sürətdən 
istifadə etməklə kiçik ölçülü bərk maddələri bir aparatdan başqa aparata pnevmatik 
üsulla nəql etmək olar.