Odam genetikasi

V B O B .
BIRIKKAN HOLDA IRSIYLANISH
Tayanch tushunchalar: belgilarning birikkan holda irsiylanishi,
drozofila qulay obyekt sifatida, to ‘liq birikish, qisman birikish, kros-
singover, krossingover miqdori, lokus, santimorganid, krossingovemi
sitologik isboti, qo'sh krossingover, interferensiya hodisasi, koinsiden-
siya koeffitsienti, birikish guruhi, genetik xarita, sitologik xarita, kros­
singover koeffitsienti, krossingoverga ta ’sir etuvchi omillar, xromosoma
nazariyasi.
5.1. 
Belgilarning birikkan holda irsiylanishi. 
Har bir organizmda 
genlar soni k o ‘p, xromosomalar soni esa, nihoyatda ozchilikni tashkil 
etadi. Chunonchi odam hujayrasida 80 mingga yaqin gen b o iib , xro­
mosomalar esa 46 tadir. Bundan har bir xromosomada bir gen emas, 
balki ko‘p gen joylashgan degan xulosaga kelish mumkin. Odatda 
bir xromosomada joylashgan genlar majmuasini 
genlaming birikish
guruhi deb nomlanadi. Genlaming birikish guruhi xromosomalaming 
gaploid to‘plamiga teng. Genlaming birikkan holda irsiylanishini 
dastlab ingliz genetigi Pennet tasvirlab berdi. Bu hodisani u genlar- 
ning bir-biriga «tortilishi» deb atadi. Amerika genetigi T.Morgan o ‘z 
shogirdlari bilan genlaming birikkan holda irsiylanishini atroflicha 
o ‘rgandi hamda birikkan holda irsiylanish qonunini ixtiro etdi. Agar 
Mendel o ‘z tadqiqotlarini no‘xat o ‘simligi ustida olib borgan b o £lsa, 
T.Morgan va uning shogirdlarining tadqiqot obyekti b o iib , kichik 
meva pashshasi - drozofila melanogaster hisoblanadi.
Morgan tajribalarining birida drozofilaning qora tanali (b), normal 
qanotli (vg+) urg‘ochi formasini kulrang tanali (b+) mdiment qanotli 
(vg) forma bilan chatishtirganda F, da barcha erkak va urg‘ochi pash- 
shalar tanasi kulrang, qanoti normal b o ig a n (
13-rasm
). Morgan F, dagi 
duragay kulrang tanali, normal qanotli erkak drozofilani qora tanali, 
rudiment qanotli urg‘ochi forma bilan tahliliy chatishtirganda Fb da 
50% drozofilalarda kulrang tana, rudiment qanot, 50% drozofilalarda 
qora tana normal qanot rivojlangan. Binobarin Fb da xuddi ota-onaga 
o ‘xshash formalar teng miqdorda paydo b o ig an . Agar, drozofiladagi
83

---

ikki belgi genlari turli nogomologik xromosomalarda joylashganda 
Fb da to ‘rt xil forma 25% dan hosil b o iish i kerak edi. Lekin ikki xil 
belgi genlari bir xromosomada joylashgani sababli F , da ikki xil ga- 
meta hosil b o id i va Fb da ota-onaga o ‘xshash ikki xil forma 50% dan 
olinadi. Qilingan tajriba yakunlariga ko‘ra Morgan belgilami