O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi

qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok motorining strukturaviy sxemasi 
Agar motor valiga yuklamani xech qanday qonuniyatsiz ixtiyoriy tarzda va 
ixtiyoriy vaqtda berilsa, ya’ni statik moment 
M
q
 = CI
s
bo‘lsa, motor tezligi kamaya 
boshlaydi, yakor E.YU.K.i ham pasaya boradi, natijada yakor zanjirida tok o‘sishi 
boshlanadi (8.9 - rasm). 
I
ya
 =
. 

---

235 
8.9 - rasm. Yuklama qo‘yilgandagi tok va tezlikning o‘tish 
xarakteristikalari 
Agar yakor zanjirining induktivligi katta bo‘lsa (vaqt doimiysi
T
ya
>1/4T
M
), unda tokning o‘sishi tezlik pasayishi tempidan ortda qoladi va tezlik 
yangi o‘rnatilgan qiymatgacha pasayganda
ω
turg
 = ω
0
 – Δω
q
 = ω
0
 – M
q
 /β
, yakor 
toki motor momenti qarshilik momentiga (M
q
) teng bo‘ladigan I
c
qiymatiga ham 
etmaydi. Shuning uchun tezlik yakor toki statik qiymatga yetgunga qadar pasayib 
boradi, undan keyin esa tezlikning o‘sishi boshlanadi va bir qancha tebranishlardan 
so‘ng o‘rnatilgan qiymatga erishiladi. Shunga e’tibor beramizki,
ω = f(t)
va
I
ya
 = f(t) 
egri chiziqlari tezlikning maksimum va minimum nuqtlari bilan o‘zaro 
bog‘langan. 
dω/dt =0
bo‘lganda statik tok chizig‘i bilan tok egri chizig‘i 
kesishadi. 
Agar yakor zanjirining induktivligi katta bo‘lmasa 
T
ya
<1/4T
M
, unda yuklama 
berilgandagi tezlikning pasayish jarayoni monoton xarakterga ega bo‘ladi. 
U
ya
o‘zgarmas kattalikda bo‘lganda elektr yuritmaning qo‘zg‘atuvchi ta’sir 
bo‘yicha uzatish funksiyasi quyidagicha bo‘ladi: 
W(p) =
, (8.27) 
M
q
Δω

---

236 
Kasrlarni qisqartirib, quyidagini hosil qilamiz: 
W(p) =
,
(8.28) 
M
q
Δω
bu yerda, 
β= C
2
/R
ya
– elektr yuritma mexanik xarakteristikasining bikirligi. 
(8.28) ifodadan kelib chiqadiki, M
s 
yuklamasi qo‘yilganda motor tezligi 
Δω
q
kattalikka kamayadi (r=0) o‘rnatilgan hatolik 
Δω
q
 =
bo‘ladi, ya’ni tezlik pasayishining o‘rnatilgan qiymati (statik hatolik 
Δω
q
) 
qo‘yilgan moment qiymatiga to‘g‘ri proporsional va elektr yuritma mexanik 
xarakteristikasi birligiga teskari proporsional bo‘ladi.