Abdulla sher axloqshunoslik

1 «Zubdat u l—haqoyiq», 53—54-b.
2 0 ‘sha manba, 54-b.
5 O'sha manba, 54—55-b.
4 Tasaw uf, 148—149-b.
s «Zubdat ul—haqoyiq», 55-b.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

uch u n buyuk xizm atlari jan n atn i kengaytirish va d o ‘zaxni toraytirishdan 
iborat. Shu bois ular koinotning sarvari, b a rc h a b o rliq ular u c h u n
yaratilgan.
Xullas, tasaw u f axloqshunosligining o ‘ziga xos tabiatidan kelib chiqib, 
shunday deyish mumkin: bu ta ’limot Xudoga — m utlaq fazilatlar Egasiga, 
m utlaq komil Zotga yetishish yoMida insonning nisbiy kom illikka erisha 
borishi g‘oyasini ilgari suradi. Bu g ‘oya in so n n in g Y aratgan oldidagi 
qo'rquvini m uhabbatga aylantirish uchun xizm at qiladi. Qisqasi, ta s a w u f 
axloqshunosligi insondan Xudoning ko‘r-k o ‘ro n a quli b o ‘lib em as, balki 
U ni tanigan, bilgan m avjudot, U ning yerdagi xalifasi va oshig‘i sifatida 
harakat qilishni talab etadi.
4. Temuriylar davri mutafakkirlarining axloqiy qarashlari
0 ‘rta asrlarning to m o‘g‘ullar bosqiniga q a d a r b o ‘lgan davrlarida biz 
yuqorida ko‘rib o ‘tgan qom usiy allom alardan tashqari A z-Zam axshariy, 
Al-Beruniy, Qobus ibn Vushmagir, Yusuf X os H ojib, A hm ad Yassaviy, 
Abdulxoliq G ‘ijduvoniy, N ajm iddin Kubro, Shayx S a ’diy singari o ‘nlab 
m utafakkirlar axloq ilm ining nazariy yoki am aliy sohalarida faoliyat 
k o ‘rsatdilar. Lekin m o‘g‘ullar bosqini m u su lm o n S harqida m adaniy 
hayotni izdan chiqarib yubordi. Faqat sohibqiron A m ir T em ur davridagina 
ilm -fan va san’at taraqqiyoti yana o ‘z yo ‘liga tushdi.
Sohibqironning «K uch — adolatda!» degan tam oyili shunchaki gap 
emasdi. A m ir T em u r am alda haqiqat va adolat tarafdori edi. Shu sababli 
h a tto T em u rni o ‘zining shaxsiy d u sh m an i d e b bilg an tarix ch i Ibn 
A rabshoh, agar nohaqlik yuz bersa-yu, n o h aq lik qilgan kishi T em urga 
ota yoki farzand m aqom ida b o ‘lsa h am , u kishi ju d a q attiq jazoga 
m ahkum etilardi, deb yozib qoldirgan1. Buyuk b obokalonim izning sa’y- 
harakatlari b eh u d a ketm ad i. N atijada T e m u riy la r davri ilm -fan va 
m adan iyat taraq q iy o tin in g oltin davri sifatid a h a n u z g a c h a ja h o n n i 
hayratga solib kelm oqda. Bu davrda yuzlab qom usiy olim lar, buyuk 
shoirlar va san’atk o rlar yetishib chiqdi. U la r o rasida ulug‘ o ‘zbek shoiri 
Alisher Navoiy (1441 — 1501) alohida aham iyatga m olik. N afaqat uning 
asarlarid ag i yuksak b a d iiy a t, balki falsa fiy -a x lo q iy q a ra s h la r h a m
hanuzgacha o ‘z o h o rin i yo'qotg an emas.