― pul va banklar

Pul multiplikatorining mazmuni
Pul multiplikatori nimani anglatishini seziz uchun, haqiqiy sonlardan sonli 
misolni tuzib olamiz. 
O‘zgaruvchilar quyidagilar: 
Rr – majburiy zaxira stavkasi = 0.10 
C – muomaladagi pul = 400 mlrd dollar 
D – chekli deposit = 800 mlrd dollar
ER – ortiqcha zaxiralar = 0.8 mlrd dollar
M – pul taklifi (m 1) = C + D = 1200 mlrd dollar
Bu sonlardan valyuta stavkasi c ni va ortiqcha zaxira stavkasi e ni hisoblab 
olamiz: 

---

c= 
= 0.5 
e=
= 0.001 
natijada pul multiplikatori quyidagicha : 
m =2.5 
Pul taklifi ma`lum omillar o`zgatrishiga o`z navbatida javob qaytaradi. 
Pul bazasi MB=MB
n
+BR ekanligini e`tiborga olib, 2tengalamani qaytadan 
yozishimiz mumkin: 
M=m x (MB
n
+BR) (6) 
Ushbu barcha natijalarni biz 1-yig`ma jadvalda algebraic tarzda 
ko`rsatishimiz mumkin, bu esa omillar o`zgarishiga pul taklifi jarayonini 
ifodalaydi. 
6-tenglamadan ko`rish mumkinki, MB
n
yoki BRdagi o`sishi M pul taklifining 
ko`p miqdorda o`sishiga olib keladi, chunki pul multiplikatori m 1dan kattadir. 
Ko`rishimiz mumkinki, majburiy zaxira me`yoridagi o`sish pul taklifini 
kamaytiradi, bunda –tenglamadan foydalanibtopilgan pul multiplikatori qiymati 
asosida hisoblash mumkin, bu rrning 10%dan 15%ga oshgan misolda ko`rish 
mumkin (barcha boshqa o`zgaruvchilar o`zgarmay qolgan). Shunda, pul 
multplikatori 2.5dan quyidagicha kamayadi,
xuddi kutganimizdek 2.5 dan kam. 
Shunga o`xshash ravishda, o`z misolimizda ko`rishimiz mumkinki, 
valyutadagi o`sish pul taklifini kamaytiradi, bu c 0.50 dan 0.75 ga ortganida pul 
multiplikatorining o`zgarishi orqali hisob kitob qilinadi. Shunda pul multiplikatori 
2.5 dan quyidagigacha kamayadi: 
Natijada ko`rishimiz mumkinki, qo`shimcha zaxiralardagi o`sish pul taklifini 
kamaytiradi, bu esa e ning 0.001dan 0.005ga ortganida pul multiplikatori 
o`zgarishi orqali hisob kitob qilinadi. Bunda pul multiplikatori 2.5dan quyidagicha 
kamayadi: 
Bo`lib qo`yish kerakki, qo`shimcha zaxiralar 5 barobarga oshsa ham, pul 
multiplikatorda bor yo`gi ozgina kamayish kuzatiladi, xolos. Ushbu kamayish 
kichik, chunki so`nggi yillarda e juda kichik bo`lgan sh sabab undagi o`zgarishlar 
pul multiplikatoriga kichik miqdorda ta`sir etgan . Lekin, shunday vaqtlar 
bo`lganki, masalan, Buyuk Depressiya va so`nggi moliyaviy inqirozlarda, ushbu 
ko`rsatkich anch ayuqori bo`lgan davrda uning pul taklifi va pul multiplikatoriga 
ta`siri ham sezilarli bo`lgan. 
1930-1933 yillarda Buyuk Depressiya Bank inqirozi va pul taklifi. 
Biz pul taklifi modelini o`tmishda pul taklifida ro`y bergan yirik 
o`zgarishlarni tushunish uchun qo`llaymiz. Ushbu bo`limida, yuqoridagi modelni 
AQSH tarixidagi eng dahshatli inqiroz , Buyuk depressiya davrida yuz bvergan 

---

monetary o`zgarishlarni tushuntirish uchun qo`llaymiz. 9-bo`limda bank inqirozlari 
haqida suhbatlashdik, va ko`rdikki, ular kredit bozorida assimetrik ma`lumotlar 
bilan bo`gliq muammolarni yuzaga keltirib, iqtisodiyotga jiddiy ta`sir ko`rsatadi, 
huddi Buyuk Depressiya paytiga o`xshab.
1-rasm, 1929-1933 yillarda bankrotlikka uchragan tijorat banklaridagi 
depozuitlar hajmini ifodalash orqali Buyuk Depressiya vaqtidagi bank inqirozini 
tasvirlab bergan . Milton Fridman va Anna SHvartz , 1867-1960 yillardagi , 
AQSHning Monetar Tarixi nomli kitoblarda 1930-yillardagi bank inqirozini bank 
inqirozini quyidagi tasvirlagan: