Microsoft Word who-aims final report azerb 04 2008. doc

DİAQRAM 6.1. PSİXİATRİYA MÜƏSSİSƏLƏRİ 

TƏRƏFİNDƏN SƏHİYYƏ İDARƏSİNƏ MƏLUMATLARIN 

ÖTÜRÜLMƏSİNİN FAİZLƏ GÖSTƏRİCİLƏRİ

100%

100%

100%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%

AMBULATOR

MÜƏSSİS.

STASİONAR

ŞÖBƏLƏRİ

PSİXİATRİYA

XƏSTƏXANALARI

 

 

---

 

 

31

AZƏRBAYCAN RESPUBLIKASINDA PSİXİ SAĞLAMLIQ 

SİSTEMİNİN  

GÜCLÜ VƏ ZƏİF CƏHƏTLƏRİ 

 

Köhnə Sovet modelinə əsaslanmış Azərbaycan Respublikasının psixi sağlamlıq 

sistemi təşkilati yanaşma, həddən artıq mərkəzləşmiş xidmətlər, psixiatriya 

müəssisələrinin ümumi səhiyyə sistemindən və digər sektorlardan (sosial təminat, 

mənzil-kommunal xidmətləri, təhsil sistemi, ədliyyə sistemi və s.) təcrid edilməsi ilə 

xarakterizə olunur. İxtisaslaşmış tibbi xidmət səviyyəsində, demək olar ki, bütün növ 

xidmətlərdən istifadə imkanı vardır, lakin ilkin səhiyyə səviyyəsində psixi sağlamlıq 

xidmətləri zəif inkişaf etmişdir. Psixiatriya xidmətlərinin göstərilməsi, başlıca olaraq,                 

poliklinikalarda çalışan psixiatrlar, PND-lər və psixiatriya xəstəxanalarının üzərinə 

düşür. 50-150 min əhaliyə xidmət edən hər bir administrativ bölgə poliklinikasında 

psixiatr ştatı vardır. Bu psixiatrlar, xidmət dairəsi 300 000 - 600 000 nəfər əhalini 

əhatə edən bölgələrarası PND-lərin tabeliyində fəaliyyət göstərirlər. PND-lərin 

çoxunda həm ambulator, həm də stasionar tibbi xidmətlər göstərilir, stasionar 

müalicəsi həmçinin psixiatriya xəstəxanalarında aparılır. Bundan başqa, ölkənin üç 

böyük şəhərində Təcili tibbi yardım xidməti tərkibində bütün sutka ərzində fəaliyyət 

göstərən mobil psixiatriya qrupları vardır.  

 

Psixiatrların və psixiatriya üzrə tibb bacılarının sayının kifayət miqdarda olmasına       

baxmayaraq, həm diplomaqədərki, həm də diplomdansonrakı  mərhələlərdə onların 

təhsil səviyyəsi peşə təhsili sahəsində müasir tələblərə cavab vermir. Uşaq/yeniyetmə 

psixiatriyası, geriatrik və ya məhkəmə psixiatriyası, yaxud psixoterapiya üzrə xüsusi 

tədris proqramları yoxdur. Klinik psixoloqlar, sosial işçilər, peşə həkimləri və s. kimi 

psixi sağlamlıq üzrə digər mütəxəssislər psixi sağlamlıq xidmətlərinin göstərilməsinə 

cəlb edilməmişdir. Beləliklə, psixososial müdaxilələrdən Azərbaycan Respublikasında 

nadir hallarda istifadə olunur və demək olar ki, bütün xidmətlər psixotrop dərmanlarla 

müalicə üzərində qurulmuşdur. Digər tərəfdən, qəbul olunmuş tibbi yardım 

standartları, o cümlədən müalicə prosesinə nəzarət etmək üçün rəhbərliklər və müalicə 

protokolları yoxdur. 

 

Azərbaycan Respublikasında psixi sağlamlıq xidmətlərində olan məhdudiyyətlərin 

əhəmiyyətli hissəsi maliyyə çatışmazlığı ilə bağlıdır. Ümumi səhiyyə büdcəsinin 

yalnız 3%-i psixi sağlamlıq xidmətləri üzrə  xərclərə ayrılmışdır. Eyni zamanda 

maliyyələşdirmədə  aşkar disbalans mövcuddur, belə ki, ayrılmış  vəsaitlərin 85%-i 

stasionar xidmətləri üçün nəzərdə tutulmuşdur. Tibbi sığorta sisteminin mövcud 

olmadığı  şəraitdə,  ən çox yayılmış maliyyələşdirmə üsulu nağd yolla ödəmədir. 

Ölkədə xidmətlərin qeyri-rəsmi  şəkildə ödənişi mövcuddur, çünki tibb işçilərinin 

maaşı çox aşağı səviyyədədir (ayda 73 ABŞ dolları). 

 

2001-ci ildə Milli Məclis tərəfindən qəbul edilmiş Psixi Sağlamlıq haqqında Qanun, 

tam informasiyaya əsaslanmış razılıq, anonimlik və gizlilik, məcburi yerləşdirmə  və 

müalicə (yalnız məhkəmə qərarından sonra), o cümlədən psixi xəstəliyi olan şəxslərin 

himayəsi və hüquqlarının qorunması ilə bağlı  məsələləri tənzimləyir.  Buna            

baxmayaraq, psixiatriya üzrə mütəxəssislər, hüquqşünaslar və pasiyentlər (həmçinin 

onların ailə üzvləri) arasında qanunvericilik normaları haqqında məlumatlılıq çox 

aşağı  səviyyədədir. Eyni zamanda, qanunun yerinə yetirilmə reqlamenti və onun 

---

 

 

32

tətbiqi mexanizmləri hələ  dəqiq işlənməmişdir və  psixi xəstəliyi olan şəxslərin   

hüquqlarının qorunması üçün məsuliyyət daşıyan hər hansı nəzarətedici qurum yoxdur. 

 

Ölkədə Milli Psixi Sağlamlıq Siyasəti və Psixi Sağlamlıq üzrə Strateji Plan tərtib 

edilməmişdir, həmçinin istehlakçılar siyasətin formalaşdırılması, planlaşdırılması  və 

ya qiymətləndirilməsində  iştirak etmək imkanından məhrumdurlar. Psixi sağlamlıq  

üzrə informasiya sistemi psixiatrik epidemiologiya və statistika sahəsində etibarlı 

məlumatlarla işləmir, çünki pasiyentlərin  əksəriyyəti psixiatrik yardım üçün qeyri-

rəsmi  şəkildə müraciət edir və onlar rəsmi statistikaya daxil edilmir. Bundan başqa,  

alınan bütün informasiya başlanğıc və ya orta mərhələləri  əks etdirən göstəricilərlə 

bağlıdır, nəticələrin qiymətləndirilməsi ilə bağlı məlumatlar isə toplanmamışdır.   

 

2005-ci ilin ikinci yarısında Səhiyyə Nazirliyində  əhəmiyyətli dəyişikliklər baş      

vermişdir və yeni rəhbərlik ictimai səhiyyə sektorunda vəziyyəti qaydaya salmaqla 

bağlı  işlərə başlamışdır. Görülən bu işlər psixi sağlamlıq sistemində  islahatlar        

aparılması, o cümlədən siyasətin işlənib hazırlanması, xidmətlərin 

maliyyələşdirilməsinin artırılması, həddən artıq təşkilatlanmadan icmaya doğru 

yönəlmə, ilkin səhiyyə səviyyəsində və icmaya əsaslanan xidmətlərin göstərilməsi və 

peşə təhsilinin təkmilləşdirilməsi üçün imkanlar yaradır. 

---

 

 

33