M ü n d ə r I c a t

Aqroekosistemlərin torpağın qurğuĢunla çirklənməsindən  

asılı olan vəziyyəti 

 

Pb 

qurğuşunun 

miqdarı 

mq/kq 

Köklərin 

uzunluğu, 

nəzərətdən 

%-lə 

Köklərin 

inkişaf 

intensivliyi 

mm/gün 

Koleptlin səthi sıxlığı, 

mq/sm

3 

15 

gündən 

sonra 

30 

gündən 

sonra 

40 

80 

800 

8000 

80000 

100 

68 

50 

31 

13 

0,036 

0,030 

0,020 

- 

- 

0,027 

0,034 

0,039 

Çıxmadı 

Qurudu 

0,081 

0,081 

0,071 

Çıxmadı 

Quruudu 

 

Cədəvəl 2.22 

Aqroekosistemin ağır metallarla (qurğuĢunun misalında)  

çirklənməsinin mikrabioloji diaqnostikası 

 

Pb 

qurğuşu

nun 

miqdarı 

mq/kq 

Steril  aktinomisitlərin 

miqdarı, % 

Niger 

qrupundan 

olan 

aktinomisitlərin 

miqdarı, (min/1q) 

Batsil 

növləri-

nin sayı 

Fitopatogen 

göbələklərin 

miqdarı, % 

Vələmir 

altında 

Dincə 

qoyul-

muş 

torpaqlar 

Vələ-

mir 

altında 

Dincə 

qoyul-

muş 

torpaqlar 

Fuzarium 

Alterna

ria 

40 

 

80 

800 

8000 

80000 

Təyin 

olunmadı 

 

― 

― 

95 

50 

10..15 

 

 

20 

25...30 

50-70 

90 

 

- 

 

 

- 

30 

395,5 

30,7 

- 

 

 

- 

32 

303,5 

Təyin 

olunma-

dı 

7...8 

 

 

5...6 

3...4 

1..2 

Təyin 

olunmadı 

- 

 

 

- 

20 

 

Təyin 

olunmadı 

- 

 

 

- 

18 

 

 Təyin 

olunma

dı 

 

---

138 

 

Çirklənmə  və  kipləşmənin  təsiri  altında  aktinomisetlərin  repraduktiv 

funksiyası  pozulur  ki,  bu  da  onların  asporogen  formalarının  payının 

artmasında üzə çıxır,  Niger  qrupundan olan aktinomisetlər yaranır.  

Baxılan  göstəricilərin  yüksək  indiqasiya  xassəsini  çimli-podzol 

torpaqlarda  aparılan  model  təcrübələrin  nəticələri  də  təsdiqləyir.  Belə  ki, 

ekosistemin  funksiyalaşmasını  xeyli  zəiflədən  qurğuşunun  miqdarının 

çoxalması,  steril  aktinomisetlərin,  Niger  qrupundan  olan  mikroorqanizm-

lərin  miqdarının  artması  və  batsillərin  növmüxtəlifliyinin  azalması, 

fitopotogen göbələklərin yaranması ilə diaqnoz olunur. (Cədvəl 2.21,  2.22). 

Alınan nəticələr torpağın ‖sağlamlığının‖, ekosistemin davamlılığının, 

çirklənmənin normalaşmasının qiymətləndirilməsində istifadə oluna bilər.  

Torpaqda  üzvi  zəhərli  birləşmələrin  mikroblarla  trasformasiyası.  

Mikroorqanizmlərin  yüksək  fermentativ  aktivliyi  torpaqda  toksikantların 

parçalanması prosesində onların əsas əhəmiyyətini təyin edir.  

Deqradasiya  prosesi  ya  toksikantların  birləşmiş  vəziyyətə  keçməsi 

nəticəsində,  ya  da  onların  daha  az  toksiki  birləşmələrə  çevrilməsi  nəticə-

sində  həyata  keçir.  Bu  zaman  mikroorqanizmlər  bu  vəya  digər    preparatı 

böyümə və energetik material kimi istifadə edə bilər. Məsələn, ksenobiotik 

meturinin  parçalanması  dehidroksilləşmə  nəticəsində  fenilkarbamidin  alın-

ması  ilə  gedir.  Bu  birləşmə  torpaq  mikroflorasının  təsiri  altında  fenilkar-

bamidin  yaranması  ilə  demetilləşir,  hansı  ki,  anilinə  qədər  hidroliz  olunur. 

Anilin  mikroflora  tərəfindən  (ştamm  Alcaligenes  faecali)  karbon  və  enerji 

mənbəyi  kimi  istifadə  olunur.  Aktiv  bakteriya  ştamı  Pseudomonas  auran-

tiaca  öz  növbəsində  fermentlərin  köməyilə  anilini  və  onun  xlorbirləşməli 

analoqlarını  müvafiq  asetanilidlərə  trasformasiya  edir.  Karbon  mənbələri 

olmadıqda mikroorqanizmlər asetil qruplarını böyümə substratı kimi istifadə 

edərək yenidən ilkin anilini azad edirlər.  

Mikroorqanizmlər pestisidləri böyümə  və  enerji substatı kimi istifadə 

edərkən, mümkündür ki, ksenobiotiklərin detoksikasiyası probleminin radi-

kal  həlli  baş  verir.  Torpaq  biotunun  normal  formalaşması  və  funksiyalaş-

ması üçün optimal şərait yaratmaq lazımdır. Bu həm ekosistemlərin davam-

lılığı,  həm  də  ekoloji  təhlükəsiz  kənd  təsərrüfatı  məhsullarının  alınmasını 

təmin etmək  üçün zəmindir.