M ü n d ə r I c a t
Yüklə 11,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Cədvəl 3.48 Torpaq fondunun strukturu Torpaqların kateqoriyası Sahə, min.ha
Ümumi sahədə, %-lə Şum 1943.4
64.8 Çoxillik tingliklər 27.1 0.9
Biçənək və otlaqlar 467.6
15.6 Meşə torpaqları 249 8.3
Bataqlıq 32.2
1.1 Su altında qalan torpaqlar 37.2 1.2
Yollar 72.5
2.4 Pozulmuş torpaqlar 10.9 0.4
Meliorativ qurğular və münbiliyin bərpa olunması tor 4.1
0.1 Dincə qoyulmuş torpaqlar 1.4 -
67.9 2.3
Tikinti-abadlıq torpaqları 55
1.8 Digər torpaqlar 31.4 1.1
378
Həlli. 1.
Cədvəl 3.48 -ə əsasən torpaqların kateqoriyalarını cədvəl 3.49-də olduğu kimi qruplarda ümumiləşdirirk və onların ballarını mənimsəyirik: 1 – meşə torpaqları, bataqlıq, su altında olan torpaqlar, ağac-kol bitkiləri; 2 – biçənək və otlaqlar; 3 – dincə qoyulmuş və digər torpaqlar; 4 – şum, çoxillik əkinlər, meliorativ tikinti torpaqları; 5 – yollar, pozulmuş torpaqlar, abad- lıqlar. 2.
(3.37) nisbətinə əsasən 1-2 və 4-5 bal antropogen təsirə məruz qalmış torpaqların sahələrini və gərginlik əmsalının qiymətini təyin edirik: F 1-2
= 853,9 min ha, F 4-5
= 2113 min ha, K н = 0,4. 3.
(3.38) formuluna əsasən ekoloji fondun torpaqlarının sahəsini: F эF = 780,1 min ha və ekoloji mühafizə əmsalını K эз = 0,26 tapırıq. 4.
K н = 0,4 olduqda, yəni 1-dən kiçik olduğundan ərazi ekoloji təh- lükəli sayılır, əsasən də, 64,8 % şum torpaqları olduqda. Antropogen təsir və təbii mühafizə dərəcəsinə görə balanslaşmağa çatmağın perspektivi şum torpaqlarının sahəsinin azaldılmasında görünür. Aqroekosistemlərə kənd təsərrüfatı fəaliyyətinin təsirinin qiymətlən- dirmə ölçüsü kimi əkinçiliyin ekolojiləşdirilməsinin göstəricisi istifadə olunur - K qm (Jitin Y.İ. və b., 2002):
i qu eq mr k qi o q em M M M P f K M K Y K 1 ) ( я (3.40) burada, У- bitkinin məhsuldarlığı və onların miqdarı (n), К q – bitki qalıqlarının humuslaşma əmsalı, M o - verilən üzvi gübrənin kütləsi, К qi - üzvi
gübrələrin humuslaşma əmsalı, f ə – növbəli əkində konkret bitkinin sahəsinin payı, р
– növbəli əkinin rotasiyası dövründə bitkinin təkrarlanma əmsalı,
M mr - humusun minerallaşma kütləsi və biçindən sonra qalan qalığın miqdarı, M er –torpaq eroziyası nəticəsində itirilən humus maddəsinin kütləsi, M ru – məhsulun yaranmasına sərf olunan humusun miqdarı. (3.40) formulunda K em = 0,3-0,4 qiyməti əkinçilik sisteminin kifayət qədər ekolojiləşmədiyi və aqrolandşaftın davamsızlığını göstərir.
|