Microsoft Word monoqrafiya docx

Nizami əsrinin mədəni səciyyəsi. 
Nizami  əsri müxtəlif müharibələr, çoxməzhəblilik, insani, əxlaqi,  əqli, mənəvi 
cəhətlərin toqquşduğu bir dövr; eyni zamanda ev qırğınları, şahların zülmü, məmurların 
xalq kütlələrinə təcavüzü və zəlzələ bu dövrün səciyyəsidir. Bunula belə şairlərin şahlara 
mədh yazmaları  və  əhalinin vəziyyətinin günbəgün çətinləşdiyi bir dövrdə saraya 
getməmək və məddahlıqdan əl çəkib, zəmanəsindəki sadalanan əyrilikləri görən Nizami 
bütün bunları olduğu kimi elə ilk əsəri «Sirlər xəzinəsi»ndə göstərməyə nail olmuşdur. 
Güman etmək olardı ki, Nizaminin bu hərəkətləri  şahları, xaqanları ona qarşı 
çevirəcəkdir. Lakin belə olmadı. Məhz Nizami kamalı  və  qələmi qarşısında hamı aciz 
qaldı.  Şair müsəlman dəyərləri, islam dininə aid nümunələri qurandan gətirərək, 
insanları gördüyü işlərə həm öz, həm də Allah qarşısında cavabdeh olmağa səslədi.  
Nizami, elmə xüsusi qiymət verməyin  əsas olduğunu və qabiliyyətli insanların 
qiymətləndirilməsini əsas meyar hesab edir. Bu tarixi inkişaf elə 5-6 əsrdən başlayır. IV 
əsrin sonlarına qədər davam edən zorakılıq və özbaşınalığa qarşı indi son qoymaq vaxtı 
gəlib çatmışdır. Bu dövrdə «Ağıl elmi» deyilən bir elm meydana gəlir ki, ona «Tətil 
elmi» demişlər. Misal olaraq Sənai və  İbn Sina kimi alimləri artıq qiymətləndirməyə 
başlayırlar. Siyasətçilər də bundan faydalanmağa başladılar. Onlar İran siyasətindən 
uzaqlaşıb özlərinə xas Səlcuq siyasətlərini qurmağa başladılar. Onlar yaxşı dərk edirdilər 
ki,  İraqdan, Orta Asiyaya, oradan da Azərbaycana qədər olan böyük bir ərazini bir 
siyasətlə eyni cür idarə etmək olmaz. Ona görə  də  hər ölkədə olan siyasətçi öz 
müxalifətindən ehtiyatlanaraq hərəkət etməyə başlamışdır. Bu barədə siyasətçi və 
məzhəblər bilicisi Xale Nezam Əlmülk Tusi yazmışdır. «Müharibələrdən bezən xalq 
artıq elm və irfanı dərk etməyə başlamış, elə çıxış yolunu da bunda görmüşlər».  

---

90 
 
 
Nizaminin «Sirlər xəztnəsi» əsəri yuxarıda deyilənləri təsdiq edir.  
Bu dövrün şairlərindən Xaqani,Əbu Əla Gəncəvi, Cəmaləddin Əbdülrəzzaq öz nalə 
və şikayətlərini etsələr də, onlar Nizami qədər real və kəskin söyləyə bilməmişlər. Lakin 
Nizami saraya getməsə belə, bilik, bacarıq və  şeriyyatının gücü ilə diqqətdən kənarda 
qalmamışdır.