Microsoft Word monoqrafiya docx

 
I FƏSİL  
Nizami əsərinin ictimai və siyasi tarixi 
Nizami əsərinin tarixi elə bir vaxta düşür ki, İran dövləti Sultan Səncərin vaxtında 
müharibələr nəticəsində  zəifləmiş,  əvəzində böyük Səlcuqlar yaranmış ki, bu da çoxlu 
ərazini əhatə etmişdir.  
Nizaminin təvəllüd dövrünün 533-cü il olduğunu nəzərdə tutsaq, onda Səncər ilə 
Qazanın arasındakı müharibə başlayır 548-ci ildə deməli o zaman şairin 15 yaşı 
olmuşdur. Bu zaman Səlcuqların yüksəliş dövrünə təsadüf edir. Elə buna misal Atabəy 
Məhəmməd  İbn Eldəgizi göstərə bilərik. O, İran,  İraq və Azərbaycanda möhtəşəm bir 
dövlət yaratdı. Səlcuqlar dövləti aşağıdakı kimi formalaşıb  ərazi baxımından belə 
bölünmüşdür:  
1.
 
Kiçik Asiya Səlcuqları. (455-700 h.q)  
2.
 
Şam Səlcuqları. (470-511)  
3.
 
İraq Səlcuqları. (511-594)  
4.
 
Kirman Səlcuqları. (433-583)  
5.
 
Xarəzmşahiyan. (490-628)  
6.
 
Azərbaycan Atabəyləri. (531-622)  
7.
 
Fars Səlğəri Atabəyləri. (543-686)  
8.
 
Lərestan Atabəyləri. (543-686)  
9.
 
Yəzd Atabəyləri. (536-718)  
10.
 
Şirvan Xaqanları. (550-906)  
11.
 
Məluk Şəbankarı. (488-556)  
12.
 
Şəddadilər. (340-595)  
13.
 
Məluk Təbərestan. (426-625)  
14.
 
Məluk Nimruz. (432-625)  
15.
 
Quryan. (542-612)  
16.
 
Malik Quryə. (596-686)  

---

87 
 
 
17.
 
Əhmədilyan (Marağada). (516-624)  
18.
 
Mənqucək. (464-650)  
Bunlardan  əlavə yarımmüstəqil qədim  İran tayfalarından  Əlböhran,  Əlxəcənd və 
Əlsaed kimiləri də olmuşlar. Bütün bunlar altıncı əsr qədim İranın mənzərəsini yaradır.  
Səlcuqların böyük dövlətlərindən başqa hökümətin zəifliyindən başqa xırda 
xəlifələr də rəhbərlik fikrinə düşmüşlər ki, Bağdaddakı Abbasi xəlifəsini göstərmək olar.  
Bu dövrdə Səlib müharibələri də baş qaldırmışdır ki, (490-690) bunun da təsiri var 
idi. Ona görə müsəlman və  məsihilər arasında gedən daimi müharibələr müsəlman 
ölkələrinə təsirsiz ötüşmürdü.  
Nizami bu silsilələrin hamısı ilə deyil, ancaq Azərbaycan Atabəyləri, Əhmədliyan, 
Şirvanşahlarla daha çox maraqlanırdı. Onun əsərlərinin hamısını da onlara həsr etməsi 
buna əyani sübutdur.  
M.Sərvət Səlcuq dövlətlərini tarixi baxımdan çox doğru yazmışdır. Lakin bəzən o 
da Nizamiyə fars şairi kimi müraciət etmişdir. Bununla qətiyyən razılaşmaq olmaz. 
Qeyd etmək yerinə düşər ki, müəlliflərin farsca yazılarını tərcümə etdikcə onların 
dobru fikirləri ilə razılaşmaq, yanlış fikirlərinə öz etirazımızı bildirmişik. Bununla da 
həqiqətin zəfər çalmasını istəmişik.