Kbt я25 uot (059) Baş redaktor

İ n t e r n e t d ə

www.anl.az

www.az.wikipedia.org

www.erevangala500.com

---

407

Tarixdə bu gün

475 

illiyi

Şeyx Səfi xalısı 

1539 

2014

“Şeyx Səfi” xalısı və ya “Ərdəbil xalçası”  orna-

mental xalçaların ən gözəl nümunəsi, Təbriz xal-

çaçılıq məktəbinin şah əsəridir. “Şeyx Səfi” xalısı 

dünyanın səkkizinci möcüzəsi sayılır.

1539-cu ildə Səfəvi hökmdarı I Təhmasibin si-

farişi ilə Ərdəbil məscidi üçün toxunmuşdur. Onun 

bu  xalının  yaradılmasında  məqsədi  ulu  babası 

Şeyx Əbu İshaq Ərdəbilinin adını tarixin yaddaşı-

na əbədi həkk etdirmək olmuşdur. Xalının toxun-

masına 3 il yarım vaxt sərf edilmiş, xalı 946-hicri, 

1539-cu il miladi təqvimində başa çatmışdır. Xal-

ça  dünya  muzeylərində  saxlanılan  ən  nadir  xalq 

sənəti  nümunələrindəndir.  Bəzəkləri  gül-çiçək 

rəsmlərindən  ibarətdir.  Xalının  mərkəzində 

yerləşən  qönçə  Günəşi,  onun  ətrafında  dairə 

şəklində düzülmüş xırda güllər haləni, yaşıl, qırmı-

zı, sarı rəngli 16 kiçik dairəvi qübbə isə Günəş şüa-

larını əks etdirir. Həmin kompozisiyanın yuxarı və 

aşağı hissələrində zəngin bəzəkli, qırmızı və şəkəri 

rəngli qəndil təsviri vardır. Ətrafdakı saysız hesab-

sız əlvan naxışlar kainatdakı ulduzların rəmzidir. 

Xalının  adı  Ərdəbil  şəhərində  yerləşən  Şeyx 

Səfi  məqbərəsindən  götürülmüşdür.  Şeyx  Səfi 

məqbərəsi  Azərbaycan  və  İran  şiyələri  üçün 

əsas ziyarət məkanı olmuşdur. “Şeyx Səfi” xalısı 

məbədə xeyriyyə məqsədilə vəsiyyət edilmiş sənət 

əsərlərindən biri idi. Əvvəllər xalı “Ərdəbil” adla-

nırdı.

“Şeyx Səfi” adını daşıyan xalının bədii tərtibatı 

“Ləçəkturunc”  kompozisiyasına  əsaslanır,  la-

kin  quruluşunun  mürəkkəbliyi,  kompozisiya 

elementlərinin  orijinallığı,  mərkəzdə  yerləşən  on 

altı guşəli turuncun bədii tamlığı, həmçinin, köbə 

zolaqlarının və ara sahənin üslub və obraz vəhdəti 

ilə fərqlənir.

Dünya şöhrəti qazanmış və özünə görə yeganə 

olan  bu  xalının  ornamental  kompozisiyası  göl, 

qubpa,  gətəbə,  qəndil,  bulud,  islimi  kimi  əsas 

elementlərdən  və  ustaların  “erkək  dişi”  adlan-

dırdıqları  spiralşəkilli  budaqlardan  ibarətdir.  Bu 

elementlər  bir-birləri  ilə  tarazlaşır  və  yüksək 

keyfiyyətli, bitmiş formaya malik olurlar. Məxsusi 

bu  xalı  üçün  peşəkar  səviyyədə  yerinə  yetirilmiş 

rəsmlər onun bədii dəyərini təyin edir.

Məşhur  “Şeyx  Səfi”  xalısı  1888-ci  ildə  bir  il 

davam edən qiymət danışıqlarından sonra Ərdəbil 

türbəsindən satın alınıb İngiltərəyə aparılmış, Lon-

donda  “İran  xalıları”  sərgisində  nümayiş  olun-

muşdur. Londonda Viktoriya və Albert muzeyində 

saxlanan  xalının  ölçüsü  534x1051sm-dir.  1892-

ci  ildə  isə  Londonda  keçirilən  hərracda  “Şeyx 

Şəfi”  xalısına  o  dövrə  qədər  heç  bir  xalıya  təyin 

edilməyən  ən  yüksək  dəyər  -  2500  funt  sterlinq 

qiymət qoyulmuşdur.

İlmələrin sıxlığı hər kvadrat santimetrdə 74x74 

ilmə  yerləşir  (hər  kvadrat  metrdə  547600  ilmə). 

Xalının bütün sahəsində 30732312 ilmə var. 

“Şeyx Səfi” xalısının istehsalı ənənə üzrə bugün-

kü günə qədər davam edir. Lakin sonrakı xalıların 

heç biri Londonda Viktorya və Albert muzeyində 

saxlanan xalıya məxsus bədii mükəmməlliyə nail 

ola bilməmişdir. 

Heydər  Əliyev  Fondunun  təşəbbüsü  ilə 

Azərbaycan xalçaçılıq mədəniyyətinin əvəzsiz in-

cisi olan bu mükəmməl sənət əsərinin təkrar nüsxəsi 

yaradılmışdır.  Hazırda,  həmin  üzü  köçürülmüş 

nüsxə  Azərbaycan  Müasir  İncəsənət  Muzeyində 

nümayiş etdirilir.

“Şeyx Səfi” xalısı haqqında “İllərin ilmə yadda-

şı”  adlı  iki hissəli sənədli film çəkilmişdir.

---