A. X. Mirzəcanzadə, M.Ə.İskəndərov, M.Ə. Abdullayev, R. Q. Ağayev, S. M.Əliyev, Ə. C.Əmirov, Ə. F. Qasımov
§ 3. QUYUDİBİ AVADANLIĞININ TİPİ VƏ KONSTRUKSİYASI
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
§ 3. QUYUDİBİ AVADANLIĞININ TİPİ VƏ KONSTRUKSİYASI
Layın müvəffəqiyyətlə açılması, quyunun mənimsənilməsi və işə salınmasında quyudibi avadanlığı konstruksiasının çox böyük əhəmiyyəti vardır.
3) 24"
5 m 16 3 / 4 "
492 m 11 3 / 4 " 3000 m 6 5 / 8 " 4812 m 4) 24" 10 m 16 3 / 4 " 500 m 11 3 / 4 " 3000 m 6 5
8 5 3 / 4 " 4900 m 234
92-ci şəkil. Neft və qaz quyularında quyudibinin konstruksiyasının tipik sxemi: 1-konduktor; 2-istismar kəməri; 3- qoruyucu kəmər. 4 - sement halqası; 5 - quyuda perforasiya; 6 - zumpf; 7 - paker; 8 - deşikli quyruq; 9 - manjet sementlənməsində kəmərdə açılmış deşiklər; 10 - sulu lay; 11 - məhsuldar lay.
Neft yatağının açılmış hissəsinin bərkidilməsinin tipik sxemləri 92-ci şəkildə verilmişdir. Keçmiş SSRİ-də və xarici ölkələrin bir çoxunda ən çox yayılmış quyudibi konstruksiyası quyudibinə qədər endirilmiş kəmərin başdan-başa sementlənməsindən və sonradan istismar obyekti qarşısında deşiklər açılmasından ibarətdir (92-ci a şəkli). Daha ucuz başa gələn bu konstruksiya sadə quruluşlu olsa da, quyudibi zonasında qum sementlənə bilər ki, bu da layın sonradan açılmasını çətinləşdirir. Təcrübədə 6" istismar kəmərinin hər 1 m-ində 10 —12 deşik açırlar. Hesablamanın göstərdiyi kimi, deşiklərin sayı az olduqda quyunun hasilatı xeyli azalır, çox olduqda isə kəmərin möhkəmliyi pozulur. Təcrübədə bəzən birinci atışdan sonra qoruyucu kəməri və onun arxasında sement daşını deşmək mümkun olmadığından, layı da açmaq mümkün olmur. Buna görə də ya təkrar deşik açmaq, ya da J.A.Kolodyajnı konstruksiyalı torpeda perforatorları ilə yenidən atəş açmaq lazımdır. Neftli hissəni sulu araqatlarından ayırmaq, bəzi təmir işlərini müvəffəqiyyətlə aparmaq (yeni neftli araqatını açma, quyunu yuxarı horizontlara qaytarma və i.a.) lazım gəldikdə quyudibini əvvəlcə sementləyib, sonra perforasiya işləri aparmaq məcburi hesab olunur. Bütün qalan hallarda istismar kəmərini layın tavanında dayandırıb, bundan yuxarıda sementləmək lazımdır (92-ci c, ç, ğ şəkli). Bu halda layın açılmış qalınlığı üzrə maye axını yaradılar. Süxurlar azdavamlı olan hallarda quyudibinə xüsusi boru süzgəci (layner) endirilir. Bu süzgəcin yuxarı ucunu 1 1
1 1 2 2 2 2 2 4 3 4 4 4 10 0 1 10 10 7 5 11 11 11 8 9 11 6 A B C Ç G 11
235
bir neçə metr istismar kəmərinə keçirdib orada ya sementləməklə, ya da kipgəclə (kəndir və ya qurğuşundan) bərkidilir (92-ci b şəkli). Bu süzgəcin üstünlüyu ondan ibarətdir ki, mayenin axınını daha yaxşı təmin edir və quyuya qumun daxil olmasını məhdudlaşdırır. Həmin süzgəcin nöqsan cəhəti onun o qədər də möhkəm olmamasıdır. Bundan başqa, quyudibində kahalar olarsa, belə süzgəc əyilib əzilə bilər. Buna görə də bir çox hallarda həm süzgəc qoyur, həm də sementlənmiş kəmərdə deşiklər açırlar (92-ci b şəkli).
Süzgəci adətən sol keçiricisi olan qazıma borularında endirirlər. Süzgəcin başmaq tıxacının quyudibinə daha yaxşı ilişməsi üçün onun bir neçə başı əyri uzun milləri olur, bu həm də qazıma borularının açılmasını asanlaşdırır. Bir sıra hallarda manjetlə sementlənmiş, kombinə edilmiş kəmərdən də istifadə edirlər (92-ci ç şəkli). Bu halda neft layını və quyunun bütün gövdəsini eyni diametrli balta ilə açırlar. Qoruyucu kəmərdə, layın tavanına uyğun dərinlikdə süxura kip sıxılan manjetin dəmir qıfı bərkidilir. Bu manjetin üstündə kəmərin borularında, təzyiq altında sementləmə üçün bir neçə deşik açır, aşağıda isə çuqun və ya mis klapan qoyurlar (bunu sonradan qazırlar). Mayenin axması üçün manjetdən aşağıda, neft layı qarşısında süzgəc qoyurlar. Bəzən quyuları manjet qoymadan da sementləyirlər (92- ci ç şəkli). Bu konstruksiyanın əsas nöqsanı kəmərin endirilməsi ilə gilli məhlulun quyudan çıxarılması arasında çox vaxt keçməsidir; buna görə də məhlulun qatılaşması nəticəsində onu təmizləmək çətinləşə bilər. Bakı mədənlərində bir çox hallarda dərin quyuları istismar etdikdə səviyyəni 2000 m-ə qədər və daha çox azaltmaq lazım gəlir, halbuki 6" kəmərdə səviyyənin 1700 m-dən, 7" kəmərdə isə 1300-dən aşağıya endirilməsi kəmərin əzilməsinə səbəb ola bilər. Bunun qarşısını almaq üçün istismar kəməri ilə daxili boruların cərgəsi arasına endirilən pakerdən istifadə etmək olar. Quyuya paker endirilməsi quyunun üst hissəsini maye və ya qazla dolduraraq orada bir qədər əkstəzyiq yaratmağa imkan verir. 93-cü şəkildə paker konstruksiyalarından biri göstərilmişdir. Bu, paker muftaları (2 və 11) olan örtükdən (1) və örtük üzrə sürüşən konusdan (4) ibarətdir. Mufta (2) ilə konus (4) arasında neftə davamlı rezindən (3)
13 2 3 4 7 6 5 8 12 11 10 236
hazırlanmış pakerləmə köynəyi (3) sıxılmışdır. Başmaq muftası (11) daxili borunun (13) muftasına (12) dirənir. Yuxarı mufta (2) boruda oturdulmuş konus (9) üçün yəhər vəzifəsini görür. Pakerin aşağısında pafta dişləsində şlipslər (7) bərkidilmiş 4 ədəd yastı yayı (6) olan oboyma (5) quraşdırılır. Bu oboymanın aşağı hissəsində yarıq açılmışdır ki, boru (13) ilə əlaqələndirilmiş barmağı (8) buraya keçirdirlər. Pakeri quyuya endirdikdə şlipslər aşağı vəziyyətdə olur. Lift boruları kəmərini lazımi dərinlikdə sola döndərdikdə yayların (6) qoruyucu borulara sürtünməsi nəticəsində oboyma öz yerində qaldığından barmaq (8) ilişmədən azad olur. Qaldırıcı borular kəmərinin (13) endirilməsini davam etdirdikdə paker də aşağı sürüşərək şlipslərin paftasını qoruyucu kəmərdə pərçimləyəcəkdir. Konusu (9) yəhərdə (2) oturtduqda yay (10) sıxılacaq, borular isə öz ağırlığı ilə pakeri kipləşdirdiyindən şlipslər kəmərdə daha möhkəm pərçimlənəcəkdir. Pakeri qaldırdıqda konus (9) öz yuvasından çıxdığına görə qoruyucu borulardakı maye quyunun aşağı hissəsinə tökuləcəkdir. Belə pakerlər 4" mərkəzi borularla 6, 7 və 8" qoruyucu boruların arasındakı boşluğu kipləşdirmək üçün hesablanmamışdır. Bu pakerlər kəmərdəki nöqsanlı yerdən daxil olan suyu izolyasiya etmək, habelə quyunu təzyiq altında sementləmək üçündür. Pakeri, bir quyu vasitəsilə istismar olunan iki neftli layı bir-birindən ayırmaq lazım gəldikdə də tətbiq edirlər. Mədənlərdə bu pakerlərdən başqa avtomatik pakerlərdən, Azərb. ETNÇİ konstruksiyalı pakerlərdən, Qroz. ETİ pakerindən və başqalarından (94-cü şəkil) da istifadə olunur. Daha çox tətbiq olunan süzgəclərin konstruksiyası aşağıda verilir. Hazırlanma üsuluna görə süzgəclər: 1) bilavasitə quyuda hazırlanan süzgəclərdən; 2) yer səthində hazırlanıb quyuya endirilən süzgəclərdən ibarətdir. Yaxşı keçiriciliyə malik olan çınqıllı süzgəclər qumun quyuya keçməsinə mane olmaqla quyudibi zonasını uçulmaqdan da qoruyur. Yeraltı hidravlika qanunlarından məlum olduğu kimi, quyu ətrafında müxtəlif keçiricilikli iki zona olduqda mayenin quyuya axını aşağıdakı asılılıqla müəyyən edilir: (I kitab VI fəsil): 94-cü şəkil. Quyudibinə oturmayan şlips tipli pakerin kon- struksiyası d D L 237
= 2_ 1 2 ℎ
− Y S
2 ln ^ + 1 ln ^
^ U , (VII.1) burada k 1 — quyudibinə yaxın zonanın keçiriciliyi; k
— quyudibinə uzaq zonanın keçiriciliyi; R k və r — uyğun olaraq qidalanma konturunun və quyunun radiusları; R — keçiriciliyi k
olan quyudibinə yaxın zonanın radiusudur. Quyudibi zonasının keçiriciliyi (k
) ondan uzaqdakı zonanın
2 ) çox və əksinə ola bilər. Birinci halda buna nail olmaq üçün quyudibi zonasında çınqıllı süzgəci düzəltmək, ya bu zonanı xlorid turşusu ilə işləmək, ya da layı hidravlik üsulla yarmaq lazımdır. Quyudibi zonası gilləşdikdə, parafin çökdükdə, duzlarla, boruların metal pası ilə, qumla zibilləndikdə k 1 əmsalı k 2 -dən az ola bilər. Quyudibi zonasının və layın daha uzaq zonasının keçiriciliyi bir-birinə bərabər olarsa (k 1 =k 2 =k), yuxarıdakı (VII.1) düsturdan Düpinin aşağıdakı məlum düsturunu alarıq:
2
2_ ℎ
−
Y ln ^
(VII.2) II fəsildə verilmiş 9-cu cədvəldə layın ümumi keçiriciliyinə (k 2 ) nisbətən quyudibi zonasının keçiricilyinin dəyişməsinin quyunun hasilatına təsiri göstərilmişdir. Bu cədvəldə quyu hasilatının dəyişməsini e y e b nisbətinin dəyişməsinə görə müəyyən etmək olar. 9-cu cədvəldən məlum olur ki, quyudibi zonasının keçiriciliyini layın yerdə qalan hissəsinin keçiriciliyinə nisbətən 2 dəfə artırdıqda, quyunun hasilatını xeyli yüksəltmək olar. Lakin quyudibi zonasının keçiriciliyini artırmağı davam etdirdikdə, bu zonanın ölçüsündən asılı olmayarar hasilatın artımı get-gedə azalır. 9-cu cədvəldən görünür ki, quyudibi zonasının keçiriciliyini artırmaq hesabına maye axınını 10—12% artırmaq üçün ölçuləri quyu radiusundan 10 dəfə iri olan çınqıllı süzgəc düzəltmək lazımdır. Bu isə əməli olaraq müm- kün deyildir, çünki qazımadan sonra quyunun gövdəsini adətən ən çoxu 2 dəfə genişləndirmək olur. Təcrübə ilə müəyyən edilmişdir ki, çınqılın ölçulərini düzgün seçdikdə qalınlığı hətta 20—25 mm olan çınqıllı süzgəc qumun quyuya daxil olmasının qarşısını ala bilir. Quyuda çanqılı sıxlaşdırmaqla düzəldilən çınqıllı süzgəclər (95- ci a şəkli). Belə süzgəcləri aşağıdakı qayda ilə düzəldirlər: əvvəlcə quyunun dibindəki kahaları genişləndirirlər, sonra əvvəlcədən deşiklər açılmış, quyruğu sol yivli keçirici vasitəsilə qazıma borularının ucuna birləşdirib quyuya endirir və həmin kaha dolana qədər quyudibinə çınqıl tökürlər. Bundan sonra qazıma borularını burub açır və yer səthinə qaldırırlar. 238
şəkli). Bu süzgəcləri quyuya nasos-kompressor borularında endirirlər. Bəzən bu üsulların ikisini bir yerdə tətbiq edirlər. 22-ci cədvəl Qoruyucu kəmərin nominal diametri, düymə ilə Süzgəc
gövdəsinin diametri, düymə ilə Çınqıl qatının qalınlığı, mm ilə İkimetrlik bir bölmədə çınqılın həcmi, l ilə 5 2.0
20,3 10,8
6 2,5
21,0 14,3
7 3,0
23,5 21,3
8 4,0
25,3 25,0
Əvvəlcədən yer səthində 2—5 m uzunluğunda bölmələrdən hazırlanan Qroz. ETİ konstruksiyalı çınqıllı süzgəclər daha geniş yayılmışdır. Belə bölmələrə dair əsas məlumat 22-ci cədvəldə verilmişdir. Qroz. ETİ konstruksiyalı çınqıllı süzgəc bölməsinin sxemi 96-cı şəkildə verilmişdir. Laboratorya tədqiqatından alınmış məlumata görə çınqıl və qum ölçülərinin ən əlverişli nisbəti belə olmalıdır: D<12,9 d, burada D—çınqılın diametri, mm ilə; d—qum dənəciklərinin diametridir, mm ilə. Çınqıl süzgəcləri hazırlamaq üçün girdə, yaxşı çeşidlənmiş və yuyulmuş, toz və lil hissəcikləri olmayan, turşuların, qələvi məhlullarının 1 2 4 3 5 6 7
8 1
3 9
239
təsirinə və mexaniki təsirə davamlı çınqıldan istifadə etmək məsləhət görülür. Son vaxtlarda Bakı mədənlərində polad yonqarından hazırlanan, Qiproneftmaş konstruksiyalı metal-keramik süzgəclərdən də istifadə edirlər. Qumun laydan quyuya keçməsinin qarşısını almaq üçün çınqıllı süzgəclərdən başqa, xüsusi süzgəclərdən (streynerlərdən) də istifadə edirlər. Bunlardan: 1). trapesvarı yarığı olan süzgəc; trapesin böyük oturacağı borunun içərisində çevrilmiş olur (97-ci şəkil); 2). məftilli süzgəc; burada deşikləri olan kəmərin üzərinə məftil salınmışdır (98-ci şəkil); 3). halqavarı süzgəc; burada kəmərə yonulmuş xüsusi polad halqalar
keçirilmişdir (99-cu şəkil). Halqavarı süzgəcdəki halqaların arasına eni yarığın eninə bərabər olan nazik lövhələr qoyurlar. Süzgəcdə yarığın eni, bütün qum kütləsi içərisində, iridənəli qumla birlikdə miqdarı çəkicə 10% olan qum fraksiyasının diametrindən adətən 2 dəfə iri götürülür. Yurenin məlumatına görə süzgəc yarıqlarının eni, quyuya buraxılması nəzərdə tutulan qum fraksiyası dənələrinin 2,5 diametrinə bərabər olmalıdır. Başqa bir məlumata görə tərkibində ölçüləri 0,25 mm-dən kiçik çoxlu miqdarda (çəkicə 30—50%) dənəcikləri olan qum fraksiyası üçün yarıqların enini 0,5 mm götürmək lazımdır. Deşikli süzgəclərdən istifadə etdikdə deşiklərin diametri aşağıdakı qədər olmalıdır: a) süzgəcin uzunluğunun hər 1 m-ində 400—530 deşik olduqda 4,8- 6,3 mm (dənəciklərinin ölçüsü azı 0,6 mm olan sementlənməmiş qum üçün);
240
b) süzgəcin hər l m-ində 800—1200 deşik olduqda 2,4-6,4 mm (dənəcikləri, deşiklərinin ölçüsü 0,3 mm olan ələkdən keçən sementlənməmiş qum üçün); v) tərkibində çoxlu miqdarda (çəkicə 80%) xırdadənəli narın qum üçün süzgəc deşiklərinin diametri 0,38 mm və daha kiçik ölçüdə olmalıdır.
Quyunu mənimsəmək üçün hazırlıq işlərinə quyuağzında kəmər başlığının avadanlıqla təchizi, sement tıxacının və ya quyudibində çökmüş gilli məhlulun qazılması, istismar kəmərinin və kəmər başlığının təzyiqlə sınanması, habelə atqı xətti və qaz xəttinin çəkilməsi ilə əlaqədar olan tədbirlər daxildir. Quyunu aerasiya üsulu ilə mənimsəmək nəzərdə tutulduqda əvvəlcədən hava manifoldu hazırlamaq, bunu təzyiqlə sınamaq, aqreqatlardan birini (və ya bir neçəsini), səyyar və ya stasionar kompressoru, su və ya neft xəttini qoşmaq lazımdır. Quyunu dərinlik nasosu üsulu ilə mənimsədikdə isə əvvəlcədən quyuağzında mancanaq dəzgahı (səyyar və ya stasionar) qoyulmalı, elektrik enerjisi xətti çəkilməli və ya qaz motoru qoyulmalıdır. Laydan quyudibinə neft axını yaratmaq üçün dartaylama və ya svablama üsulu tətbiq edildikdə jelonka, svab, dartma kanatı, qaldırıcı traktor hazır olmalıdır. Layı perforasiya etməklə açmaq nəzərdə tutulmuşsa, quyunun ağzında əvvəlcədən yoxlanmış və gözlənilən işlək təzyiqdən 1,5 dəfə yüksək təzyiqlə sınanmış tullanışa qarşı siyirtmə qoymaq lazımdır. Perforasiya etdikdən (deşikləri açdıqdan) sonra şiddətli təzahür, yüksək təzyiq və s. mürəkkəbləşmə halları gözlənilirsə, belə quyunun yanında yanğın söndürmə və sanitar maşınları növbə çəkməlidir.
Təcrübədə elə olur ki, layın açılması üçün qazımanın sonunda, kəmərin endirilməsi və sementlənməsi, quyudibinin avadanlıqla təchizi və başqa işlər çox diqqətlə yerinə yetirilsə də, quyunu mənimsəyərkən layın açılmasında, habelə açılma prosesinin özündə hər hansı bir səhvə yol verilir. Aydındır ki, bu kimi hallarda quyunun istismar ya da maye və qaz vurmaq üçün müvəffəqiyyətlə hazırlanacağına təminat vermək olmaz. Buna görə də quyunu mənimsəyərkən həm layın açılması, həm də mənimsəmə prosesinin özü, layın qazıma zamanı açılması işləri kimi olduqca məsuliyyətlidir. 241
Mənimsəmə zamanı layın müvəffəqiyyətlə açılmasında çox böyük əhəmiyyəti olan aşağıdakı məsələləri nəzərdən keçirək; layı açmazdan əvvəl quyuağzının avadanlıqla təchizi; quyunun gövdəsini doldurmaq üçün mayenin seçilməsi; layın perforasiya etməklə açılması üsulunun seçilməsi; perforasiya vasitələri və perforatorların tipi; layın açılması keyfiyyəti üzərində nəzarət; quyudibinə axın yaradılması üsulları.
Qazımanı qurtardıqdan, istismar kəmərini endirib sementlədikdən, habelə kəmərdəki sement tıxacını qazıdıqdan sonra (sementin kəmər arxasında qalxma hündürlüyünü elektrik termometri ilə təyin edərkən kəmərdə sement tıxacı olduğu müəyyən edilərsə) quyuağzının avadanlıqla təchizi məsələsini həll etmək lazımdır. Sadə hallarda istismar kə- mərinə flans qaynaq edilir; bu flansın deşiklərinin sayı, ölçüləri və mər- kəzləri arasındakı məsafə fontan- kompressor armaturunun aşağıdakı dördboğazın (üçboğazın) flansına, ya da dərinlik nasos istismarında planşayba — üçboğaz flansına uyğun olmalıdır. Gözlənilən təzyiqlərdən və quyunun geoloji-texniki şərtlərindən asılı olaraq, kəmərləri bir-biri ilə uyğun surətdə 250, 400 və 600 atm sınaq təzyiqinə yoxlanılmış pyedestal və ya kəmər başlıqları ilə əlaqələndirirlər. 100-cü şəkildə AZNMAŞİ tərəfindən işlənib hazırlanmış kəmər başlığının konstruksiyası verilmişdir; bu kəmər başlığı 600 atm sınaq təzyiqinə hesablanmışdır. Belə kəmər başlığı işlək təzyiqi yüksək (300 atm qədər) olan çox dərin quyuları mənimsəmək üçün tətbiq edilir. Belə konstruksiyalı kəmər başlığı kəmərlərin bir-biri ilə pazlarla
əlaqələndirilməsinə imkan verir. Bu halda kəmərləri bir-biri ilə dartısız və ya dartını bir qədər azaltmaqla əlaqələndirmək olar. Döşəmənin səviyyəsi (buruqda)
KQK-600-10 3 (4k6⅝″): 1-lafet halqası; 2-pazlar (texniki kəmərin diametrinə uyğun); 3-kəmər flansı; 4-istismar kəmərini asmaq üçün pazlar; 5-paker; 6-sarğac; 7-tıxac. F 530
400 ~865
150 950
200 16 3/4 ,, 10 3/4 ,, 6 3/4 ,, 1 2 7 7 750 4 5 3 6 242
KQK-600-10¾″ ×6⅝″ kəmər başlıcı (100-cü şəkil) texniki kəmər üçün paz asqısından və kəmər başlığının özündən ibarətdir. Texniki kəmər üçün paz asqısı konduktorda burulub bərkidilmiş lafet halqasından (1) və texniki kəmərin diametrindən asılı olaraq götürülən altı dənə 10¾″ və ya 11¾″ pazdan (2) ibarətdir. Kəmər başlığı texniki kəmərin üst borusuna burulan 10 3 /
" və ya 11¾″ kəmər flansından (3); istismar kəmərini asmaq üçün kəmər flansına qoyulan 6⅝″ pazdan (4); 11¾″ (və ya 10¾″) texniki kəmərlə 6 5 / 8 " istismar kəməri arasındakı boşluğu kipləşdirmək üçün olan pakerdən (5); üzərinə fontan armaturu qoymaq üçün sarğacdan (6) ibarətdir. Həm kəmər başlığında, həm də bütün armaturdakı flans birləşmələrini kipləşdirmək üçün azkarbonlu poladdan hazırlanmış metal halqalardan— araqatlardan istifadə edirlər. Konduktorla texniki kəmər arasındakı halqavarı boşluğa adətən sement tökürlər. Bunun üçün lafet halqalarının pazları arasındakı 50 mm qədər boşluqdan kəmərarası boşluğa 1" borular endirirlər. İstismar kəmərinin yer üzərinə kənara çıxan artıq üçünü sarğac flansının üst kənarı səviyyəsinə uyğun vəziyyətdə kəsib, həmin flansa möhkəm tikişlə qaynaq edirlər. Bu, çox məsuliyyətli iş olduğundan yüksək dərəcəli qaynaqçı tərəfindən. yerinə yetirilməlidir. Qaynaq diqqətsiz edildikdə, tikiş soyuduqdan sonra və ya hermetikliyi yoxlayarkən mikroçatlar əmələ gələ bilər ki, bu da sonradan sızma və başqa mürəkkəbləşmə hallarına səbəb ola bilər. Texniki kəmərlə istismar kəməri arasındakı boşluğu sementləmək üçün kəmər flansında iki deşik açılmışdır. Bu deşiklər metal tıxacla (7) qapanır. Belə quruluşlu kəmər başlığı 16¾″ konduktoru, 11¾″ (və ya 10¾″) texniki kəməri və 6⅝″ istismar kəmərini bir-biri ilə əlaqələndirmək üçündur. Bu halda aşağıdakı şərtlərə riayət olunmalıdır: a) konduktor borusunun yuxarı ucu şaxtanın dibindən azı 200 m hündürdə olmalıdır; konduktorun ucunda yiv açılmalıdır; b) texniki kəmər borusunun yuxarı ucu buruğun döşəməsindən 905 mm aşağıda yerləşməlidir, bu halda sarğacdan üst müstəvisi buruğun döşəməsindən tələb olunan qədər (150 mm) aşağıda qalacaqdır; texniki kəmərin də ucunda yiv açılmalıdır; c) şaxtanın dibi buruğun döşəməsindən azı 1900 mm aşağıda olmalıdır. Konduktor borusunda yiv yoxdursa və texniki kəmərdə flans varsa, lafet halqası qoymur, pazlardan ancaq istismar kəmərini asırlar. Kəmərlərin əlaqələndirilməsi işlərindən sonra kəmərlərarası boşluğu presləməklə (təzyiqlə sınama) sınamaq, şaxtanı isə kəmər flansının dayaq səthinə qədər sementlə doldurmaq lazımdır. 243
Kəmər başlığını presləməklə sınaqdan keçirdikdən sonra istismar kəmərinin kipliyini yoxlamaq lazımdır. Bunun üçün kəmər başlığında armatur, ya da sementləmə və ya layların hidravlik yarılmasında tətbiq olunan sementləmə başlığı qoyurlar. Sonra aqreqat vasitəsilə 100—150 atm izafi təzyiq yaradırlar. Bu izafi təzyiq quyunun dərinliyindən və quyunun doldurulmuş olduğu mayenin xüsusi çəkisindən, habelə həmin istismar kəmərinin hazırlandığı markalı polad üçün yol verilən qırılma təzyiqindən asılı olaraq götürülür. Sınamadan sonra 30 dəq ərzində təzyiq düşməzsə və ya cəmi 5 atm azalarsa, kəməri kip hesab etmək olar. Kəmərin kipliyini yoxlamaq, sınamaq üçün presləmə üsulundan başqa bəzən (kəşfiyyat quyularında) kəmərdə səviyyəni 800—1200 mm azaltmaqla da əlavə sınama aparırlar. Sonra, kəmərin divarlarından maye damcılarının tamamilə axması üçün 2 saat gözləyirlər. Sonradan 8 saat ərzində quyudakı maye səviyyəsini Yakovlev aparatı ilə vaxtaşırı yoxlayırlar. Həmin kəməri kip hesab edirlər.
Bir qayda olaraq, mənimsənilmədən ötrü hazırlanmış quyunun gövdəsi, xüsusi çəkisi qazıma prosesində məhsuldar layı açarkən tətbiq edilən mayenin xüsusi çəkisinə bərabər olan maye ilə doldurulmalıdır. Quyunun sementlənməsi qurtardıqdan sonra, onun perforasiya olunmasına qədər, adətən, 2—5 və daha çox gün keçir. Bunu nəzərə alaraq gilli məhlulun quyudibində çöküntü verməsinin qarşısını almaq üçün layi açmazdan qabaq, onu kimyəvi üsulla işləmək lazımdır. Ölkəmizin cənub rayonlarındakı neft mədənlərində quyu gövdəsini doldurmaq üçün əsas etibarilə gilli məhluldan, şərq rayonlarındakı mədənlərdə isə qazıma işlərində sudan istifadə olunur, yalnız bəzi intervalların qazılmasında xüsusi çəkisi 1,15—1,21 q/sm 3 olan gilli məhlul tətbiq edilir. Yüksək lay təzyiqli daha dərin quyularda güclü təzahürlərə yol verməmək üçün perforasiyadan qabaq quyu gövdəsinin ağırlaşdırılmış və kimyəvi işlənmiş gilli məhlulla doldurulması təmin edilməlidir, belə ki, bunun yaratdığı əkstəzyiq mümkün ola biləcək tullanış və murəkkəbləşmələrin qarşısını ala bilsin. Digər tərəfdən məhlulun xüsusi çəkisini həddindən artıq çoxaltmaq olmaz, çünki layı açarkən məhlulun laya keçməsi nəticəsində lay bu məhlulu çox uda bilər və laydakı məsamələri doldurar; bu da sonradan quyudibinə mayenin axmasını və quyunun mənimsənilməsi prosesini çox çətinləşdirir. Quyu gövdəsini su ilə doldurarkən, əvvəlcə qazılmış quyular vasitəsilə çox drenajlanmış olan layın da çoxlu su udacağı nəzərə alınmalıdır. Ona görə də quyu gövdəsini lay suyuna mümkün qədər oxşayan (lay suyu, qələvi su), yaxud səthi-fəal maddələrlə işlənmiş su ilə doldurmaq lazımdır. 244
Deməli, məhsuldar layı açarkən quyudibi zonasında keçiriciliyin azalmasına yol verilməməlidir. Bu isə quyunun gövdəsini doldurmaq üçün yüksək keyfiyyətli gilli məhlul, yaxud səthi-fəal maddələrlə işlənmiş su tətbiq etdikdə əldə edilə bilər. Əks halda quyudibi zonası gilləşər, laya maye sızar və gil hissəcikləri şişə bilər. Bütün bunların nəticəsində quyudibi zonasında keçiricilik kəskin surətdə azalar. Laya su daxil olduqda layın neft üçün faza keçiriciliyi də azalır. Nəticədə bu hadisələr, mənimsəmədə layın turşu ilə işlənməsi, hidravlik yarılması, torpedalanması və s. bu kimi müasir üsulları tətbiq etdikdə də, quyunun mənimsənilmə müddəti uzanır. Bəzi hallarda isə bütün bu tədbirlər nəticəsiz qalır. Layın turşu ilə işlənməsi, yaxud hidravlik yarılmasından sonra quyu debitinin bir neçə dəfə artması, layı açma prosesində quyudibi zonasında keçiriciliyin azalmasını sübut edir. Quyunu dayandırdıqdan sonra təzyiqin izlənməsi üsulu ilə aparılan tədqiqat nəticələri də bunu təsdiq edir. (Bu haqda kitabın II fəslində danışılır). ABŞ-da quyudibi zonasında keçiriciliyin süni azalması ilə mübarizə etmək üçün zərbəli fırlanma qazıması, gilli məhlulun əvəzinə hava, neft və su (şirin və ya şor), neft əsaslı məhlullarla, səthi-fəal maddələr əlavə edilmiş yuyucu mayelər və pis süzülən məhsullarla qazıma üsulları tətbiq edilir. Məhsuldar layı açarkən maye dövranı pozulduqda, yəni lay udan olduqda yuma məhlullarına neftdə yaxşı həll olan və məsamələri müvəqqəti tutan dənəvər — tamponlayıcı maddələr əlavə edilir. Tamponlayıcı maddə olaraq xırdalaşdırılmış qoz qabığından, şəkər qamışı lifindən, xırdalaşdırılmış pambıq çiyidindən və sellofan lopalarından istifadə olunur.
Qazıma və eləcə də mənimsəmə prosesində quyu gövdəsini doldurmaq üçün neft əsaslı məhlullar tətbiq etmək məsləhət görülür. Neft əsaslı məhlullar quyudibi zonasının keçiriciliyini yaxşı mühafizə və quyu məhsuldarlığının artmasını təmin edir. Xüsusən, gilli məhlulun udulması qorxusu az təzyiqli və yüksək keçiricilikli layları, eləcədə şişmiş gilə malik və kiçik keçiricilikli layları açarkən neft əsaslı məhlullardan istifadə etmək faydalıdır. Məhsuldar layları
245
neft əsaslı məhlullarla açılmış quyular asan mənimsənilir və onların məhsuldarlığı gilli məlsulla açılmış quyuların məhsuldarlığından 1,5 — 2 dəfə çox olur. Kəməri təzyiq altında sınaqdan keçirdikdən və kipliyini yoxladıqdan sonra perforasiya işləri başlanır. Bunun üçün kəmər başlığının yuxarı flansına əkstullanış siyirtməsi qoyulur (101-ci şəkil). Bu siyirtmələrin diametri 6" (sınaq təzyiqi 250 atm) və 4" (sınaq təzyqi 400 atm) olur. Axır vaxtlarda daha dərin quyuları perforasiya etmək üçün Azərb. NMAŞİ-nin konstruksiya etdiyi yüksək təzyiqli xüsusi əkstullanış siyirtmələrindən istifadə olunur. Əgər perforasiya zamanı qaz-neft təzahürü baş verərsə, perforasiya işini saxlamaq, kabeli tez qaldırmaq, əkstullanış siyirtməsini bağlamaq və quyunu işə salmaqdan ötrü quraşdırma işlərini davam etdirmək lazımdır. Əgər quyudan maye çıxması güclənərsə və kabeli qaldır- maq mümkün deyilsə, onda onu kəsmək, siyirtməni bağlamaq və quyudan maye çıxmasının arasını kəsmək lazımdır. Güclü qaz-neft təzahürü gözlənilən ən dərin quyuları perforasiya etdikdə, boru və yüksək təzyiqli siyirtmələrdən ibarət işlək və hava manifoldu quraşdırmaq lazımdır.
1-kabel; 2-siyirtmə; 3-borular; 4-perforator.
Perforasiya əməliyyatından qabaq quyu 300 atm təzyiq yarada bilən 3—4 sementləmə aqreqatı ilə əlaqələndirilir. Aqreqatların yerləşdirilməsi sxemi 102-ci şəkildə verilmişdir. Bunlardan biri halqavarı fəza ilə, ikisi müxtəlif tərəflərdən boruarxası fəza ilə, dördüncüsü isə ehtiyat aqreqatı işlək manifoldun ehtiyat siyirtməsi ilə əlaqələndirilir. Aqreqatların belə yerləşdirilməsi perforasiyadan sonrakı güclü qaz-neft təzahürlərini tez dəf etmək üçün quyuya mərkəzi halqavarı və boruarxası fəzalardan çoxlu su və ya gilli məhlulun vurulmasına imkan verir. Borucuqlardan, üçboğaz və siyirtmədən düzəldilmiş manifoldun olması quyunun mənimsənilməsi ilə əlaqədar olan aşağıdakı əməliyyatları 1 2 3 4
246
həyata keçirməyə imkan verir: lazım olduqda mərkəzi, halqavarı və boruarxası fəzalarda ayrılıqda, yaxud eyni zamanda axını boğmaq; mənimsəmə və istismar zamanı halqavarı və boruarxası təzyiqə nəzarət etmək; halqavarı və boruarxası fəzaları boşaltmaq; nəhayət, lazım olduqda mərkə- zi, halqavarı və boruarxası fəzalardan eyni zamanda maye çıxartmaq.
Əksər hallarda neft layını açmaqdan ötrü, istismar kəmərindən deşiklər açmaq (perforasiya etmək) lazım gəlir. Çox az hallarda istismar kəməri məhsuldar layın tavanına qədər (məhsuldar lay tamamilə açıq olur) endirilir və yaxud ona qabaqcadan xüsusi süzgəc birləşdirilir. Layla əlaqə yaratmaq üçün atılan güllə quyuya endirilmiş kəmərarxası sement halqasını, sement arxasındakı ehtimal olunan gil qabığını deşməli və süxur daxilinə əlavə olaraq 10-15 sm keçməlidir. Bu məqsədlə xüsusi atıcı aparatlardan — gülləli, torpedalı, gülləsiz (kumulyativ) perforatorlardan və torpedalardan istifadə edilir. Onlar, mənimsənilmək üçün hazırlanmış quyulara xüsusi birdamarlı zirehli, üçdamarlı karotaj kabelləri vasitəsilə endirilir və elektrik cərəyanı ilə işə salınır. ______________________________________
torpeda perforatoru: 1-kabel başlığı; 2- perforator bölməsi: 3-lülə; 4-güllə: 5- barıt; 6-ucluq. Güllələri növbə ilə tək-tək atan və yaylım atəşi açan perforatorlar olur. Xüsusi hallarda layların açılmasında torpedalardan da istifadə edilir (bu kitabın III fəslinin 9-cu §- da torpedalar haqqında ətraflı məlumat verilir). Layların açılmasında ən çox Y.A.Kolodyajnı tərəfindən təklif olunmuş torpeda perforatoru tətbiq edilir. Bu perforator, gülləli perforatorlardan fərqli olaraq güllə əvəzinə yüksək partladıcı qabiliyyəti olan mərmi atır. Mərmi kəməri və sementi dəlib süxura daxil olduqdan sonra partlayır. Bunun nəticəsində süxurlarda çat və kaha əmələ gəlməsinə səbəb 6 5
3 2 1 247
olur. 103-cü şəkildə Y.A. Kolodyajnı tərəfindən təklif olunmuş TPK perforatorunun ümumi görünüşü verilmişdir.
Gülləli perforator atəş açan silahların prinsipi üzrə işləyir; lüləyə barıt və güllə qoyulur. Barıt alışdıqda güllə barıt qazlarının təzyiqi hesabına yüksək sürətlə həpəkət edir, bu sürət güllənin kəməri, sement halqasını və gil qabığını dəlib keçməsi üçün kifayət edir. Perforatorlar adətən bir-biri ilə birləşdirilmiş bir neçə kameradan (2) ibarət olur. Onlar 4", 5", 6" və daha böyük diametrli kəmərləri deşmək üçün hazırlanır. Perforatorlar 11,4 və 12,7 mm diametrli güllələrlə doldurulur. Hazırda tətbiq olunan və hazırlanan gülləli perforatorların deşmə qabiliyyəti haqqında məlumat 104-cü şəkildə verilmişdir.
sement halqasını tam deşə bilmir. Bu perforatorlar vasitəsilə deşilmiş
Maniənin konstruksiyası və güllənin, mərminin yaxud kumulyativ şırnağın girmə dərinliyi. Maniənin materialı 12 mm qalınlıqında polad. Bərk sement. 12 mm qalınlıqında polad. Bərk sement.Qumdaşı. Mufta birləşməsi. Bərk sement. P
fo ra to ru n
ti p i
G ül lə li (o rt a gü cl ü ) M ər m il i (T P K -2 2 ) 12 mm qalınlıqında polad. Bərk sement. 12 mm qalınlıqında polad. Bərk sement. 12 mm qalınlıqında polad. Bərk sement.Qumdaşı. Mufta birləşməsi. Bərk sement. Mufta birləşməsi. Bərk sement. Sıx qumdaşı 12 mm+12 mm qalınlıqın- da polad ikiqat kəmər. Bərk sement. Bir neçə polad lövhələr. 12 65 45 12 20 12 100
24 85 12 20 24 250 12 24 50 125 12 25 145 12 100 1 2 3 K um u ly at iv (L K - 1 0 3) 1 2 2 2 8 8- . . 10
104-cü şəkil. Perforatorların vurucu qabiliyyətləri cədvəli 248
quyulardan maye axını olması, sement halqasında çatlağın olması ilə, sementlənmənin pis keyfiyyəti ilə, yaxyd kəmərin quyu gövdəsində ekssentrik yerləşməsi nəticəsində onun birtərəfli perforasiya edilməsi ilə izah oluna bilər. Əksər hallarda isə keyfiyyətsiz deşmə üzündən quyuların məhsuldarlığı (qəbuletmə qabiliyyəti) çox aşağı olur.
perforatorlar və „Azərneftgeofizika" tərə- findən hazırlanmış APX tipli perforatorlar daha etibarlıdır. Bu perforatorlarda sıxılmış barıtdan istifadə olunduğu üçün onların deşmə qabiliyyəti çox yaxşıdır. Bu perforatorda barıt qazlarının təzyiqi 600-dən 15000- 200000 kq/sm 2 -ə qədər çatır. PPZ tipli perforatoru təşkil edən bölmələrin əvəz edilməsi və bir-biri ilə birləşdirilməsinin mümkün olması buna əlavə üstünlük verir. Belə perforatorlar bir dəfədə böyük intervalları deşməyə imkan verir. Lakin, gülləli perforasiya üsulunun bərk süxur şəraitində tətbiqi artıq köhnəlmişdir.
yaxınlığında olduqda yumşaq süxurları açmaq üçün gülləli perforatorları tətbiq etmək olar. Növbə ilə atılan perforatorlar (105- ci şəkil) hər lülədən aşağıdan yuxarıya və ya istənilən ardıcıllıqla güllələri bir-bir atmağa imkan verir. Belə perforatorlar nazik layları açmaq üçün əlverişlidir. Yaylım atəşli perforatorlarda güllələrin hamısı birdən atılır. Növbə ilə atılan perforatorlar (105-ci şəkil) iki tipdə buraxılır: SSP-4¼″ və SSP-3½″ (xarici diametrləri). Onlar legirlənmiş poladdan hazırlanmış və uzunluğu 640 mm olan ayrı-ayrı silindrik bölmələrdən yığılır. Hər bölmədə oxları blokun
2 3 · · ·
· ·· ·· ·
4 5 6 7 8 9 1
106-cı şəkil. Yay- lım atəşli perforator : 1-kabel;2-kabel başlığı; 3-alışdırıcının başlığı; 4-alışdırıcı barıt;5-od- otürücü kanal;6-lülə; 7-güllə;8-perforator bölməsi; 9-ucluq 8 7 5 6 4 3 2 1 249
Perforatorun tətbiqi məsləh ətdir
Süxurları n xassəsi
8+12 12- 14
12
11- 12 12+10
8+8 12
8+8 10+8
12+12 Boru divarının qalınlığı (D markalı polad)
6-10 5-8
5-8
6- 10 6- 10
5-8
4-8 5-8
6- 10 6-10 Kəmərin diametri, düymə ilə 6-10
5-8
5-8 6- 10 6- 10
2-8
4-8 5-8
6- 10 6-10 Güllənin deşmə qabiliyyəti
markalı polad
Qalınlığı 12 mm olan polad, sement 25 mm və səpələnən qum, mm 700-
dək
500 600 600
1000 650
500 650
800 - Qalınlığı 12 mm olan polad, sement 25 mm və bərk süxur 36 25
20
22 45
35
24 28
32
85 Qalınlığı 10 mm olan polad və sement (8 gün tutuşduqdan sonra 125
-dək
mm ilə 20
18
17 17
24
19 18
19
21 30
Perforator un tipi
SSP- SSP
- PPX
PP- 6 PP- 98 PP-
80 PP-
65 APX
-4 APX
-6 TPK-22
G ülləli perforatorl arı n deşmə qabil iyy əti 23- cü cə dv əl 250
oxuna perpendikulyar olan 10 deşik vardır. Bu deşiklərə legirlənmiş poladdan hazırlanan lülələr geydirilmişdir. Lülələrin ağız deşikləri növbə ilə bir-birinə əks tərəflərə istiqamətlənmişdir. Yaylım atəşli PP perforatorlarının (başqa sözlə perforatorpulemyotlar) ayrı-ayrı bölmələri yiv və qaynaq vasitəsilə bir-birilə birləşdirilir (106-cı şəkil). Hər bir bölmədə barıt kameri və lülə üçün deşiklər vardır. Barıtı kamerə yığdıqdan və polad, klingerit araqatlarla hermetik qapadıqdan sonra lülələr bölmələrə bərkidilir. Güllə luləyə qoyulur. Bəzi PP tipli perfo- ratorlarda lülə deşikləri bilavasitə bölmələrin gövdəsində açılır. Barıt kamerində barıtdan əlavə elektrik alışdırıcısı da yerləşir. Elektrik alışdırıcı məftilinin bir ucu xüsusi kipləşdirici ştuserdən keçərək karotaj kabelinə, digər ucu isə ştuserin gövdəsinə birləşdirilir. Perforatorun yan səthindəki halqavarı sahə mis kipgəc halqası üçün oturacaq rolunu oynayır. Lüləni kamerə birləşdirdikdə mis halqa sıxılır və barıt kamerinin hermetikliyini təmin edir. Perforatorun daxilində brizant təsirli partlayıcı maddə yerləşdirilir. Perforatorun bu hissəsində ləng təsirli partladıcı qoyulur. Ləngidicinin olması güllənin özünün kəməri və sement halqasını keçərək laya daxil olduqdan sonra partlamasını təmin edir. 23-cü cədvəldə perforatorların xarakteristikası verilmişdir.
Hazırda tətbiq edilən gülləli və torpedalı perforatorlar həmişə layı istənilən dərinliyə qədər deşə bilmir. İndi geniş tətbiq olunan kumulyativ perforatorlar ən böyük deşmə qabiliyyətinə malikdir. 1948-ci ildən başlayaraq kumulyativ perforatorlar xaricdə geniş tətbiq olunmuşdur. Kumulyativ perforatorda kumulyativ təsirli (şırnaq yaradan) partladıcı maddələr tətbiq edilir. Bu partladıcı maddələr şaşkadan ibarət olub, partladıcı detonatordan əks tərəfində girintisi vardır. Bu girinti metal qıf ilə örtülür. İşin əsas mahiyyəti ondadır ki, deşiklər güllə ilə deyil, kumulyativ partlamasından alınan fokuslanmış dalğa ilə açılır. Bu dağıdıcı şırnağın sürəti 8000 m/san, maneəyə rast gəldikdə təzyiqi 300000 kq/sm
olub, poladı və eləcə də süxurları deşmək üçün böyük qüvvəyə malikdir. O, deşdiyi materialı dağıtmır. Metalı deşərkən bu axırıncı xassə faydalı olub, süxurları deşmək üçün sərfəsizdir. Hazırda tətbiq edilən kumulyativ perforatorlar gövdəli və gövdəsiz olur.
Legirlənmiş poladlardan hazırlanmış və hermetik bağlı olan birinci gövdədə 10 kumulyativ atım yerləşdirilir. Gövdədə hər bir atım qarşısında polad disk və rezin tıxacla bağlanan yuva vardır. Bunlar atma zamanı tullanır. 251
Bütün atım qrupları eyni zamanda partlayır. 107 və 108-ci şəkillərdə YİETGİ-nun hazırladığı gövdəli PK-103 kumulyativ perforatorun kəsilişi göstərilmişdir. Bu perforatorlar artıq mənimsənilmiş, hazırda istismar və injeksiya quyularının perforasiyasında geniş tətbiq edilir.
5— kumulyativ atım; 6—detonasiyalaş- dıran məftil; 7—ucluq; 109-cu şəkil. Göv- dəsiz kumulyativ perforator: 1 - kabel; 2 – kabel başlığı; 3 – kumul- yativ atım; 4- deto- nasiyalaşdıran məftil; 5 – yük. 2 5 2 Ф 103
5 6 2 4 7 3 8 9 5 3 2 3 3 4 5 7 1 5 6 4 3 2 1
252
Diametri 103 mm olduğuna görə bu perforatoru 5" və daha böyük diametrli quyularda işlətmək olur. PK-103 perforatoru maksimal yol verilən 500 kq/sm 2 təzyiqə hesablanmışdır. Atımların maksimal yol verilən temperatura davamlılığı PK- 103 üçün 60°C və PK-103T üçün 160°C-dir. 109-cu şəkildə gövdəsiz kumulyativ perforator (PKS) göstərilmişdir. Hermetik şüşə örtük içərisində olan kumulyativ atımlar hər qonşu atıma nisbətən 180° meyl etməklə polad lent üzərinə yığılır. Gövdəsiz kumulyativ perforatorda hər birində 10 atım olan belə metal lentlərdən bir neçəsi birləşdirilə bilər və eyni zamanda layı lazımi intervalda dəlmək olar. Atımlar hermetik örtükdəki detonatlaşdırıcı şnur və əlavə detonator vasitəsilə partladılır. Bu perforator atımının çəkisini 125 q-a qədər artırmağa imkan verir. Partlama zamanı şüşə örtük qırılaraq xırda hissələrə parçalanır. Lent bu halda parçalanmır, yalnız bir qədər əyilir. PKS perforatoru maksimal yol verilən 300 kq/sm 2 təzyiqə hesablanmışdır. Atımın temperatura davamlılığı +60°C-dir. Kumulyativ perforatorun dəlmə qabiliyyəti və qoruyucu kəmərdə deşiklərin diametri 24- cü cədvəldə göstərilmişdir. PKS perforatorlarına nisbətən az dəlmə qüvvəsi olmasına baxmayaraq PK-103 perforatoru xeyli üstünlüyə malikdir. PK-103 perforatorunda hermetik bağlı gövdə olduğuna görə, quyu kəməri zərbə dalğasının təsirindən qorunur. PKS kumulyativ perforatorlarında zərbə dalğası bilavasitə kəmərə təsir edir, çünki atımlar qorunmayaraq bilavasitə quyudakı maye içərisinə buraxılır. Belə perforatorlar böyük dəlmə qabiliyyəti tələb olunduqda, habelə perforasiya zonasında kəmərin və sement halqasının pozula bilməsi təhlükə törətmədikdə tətbiq edilir. Adətən, bu şərtlərə injeksiya quyularını mənimsədikdə təsadüf olunur. Qoruyucu kəmərləri 4" və 3" olan kiçik diametrli quyularda perforasiya işləri aparmaq üçün PK-80 və PK-63 tipli gövdəli kumulyativ perforatorlar hazırlanmışdır. Bundan başqa açıla bilən PKR-55 tipli perforatorlar da vardır ki, bu da 2½″
nasos-kompressor boruları qaldırmadan 5" və 6" diametrli qoruyucu kəmərlərini perforasiya etməyə imkan verir. 2" nasos-kompressor boruları üçün də belə tipli PK-45 kumulyativ perforatoru hazırlanır. Belə perforatorlar alüminium ərintilərindən hazırlanmalıdır, çünki partlayış zamanı belə perforatorlar tamamilə dağılır və quyudan yalnız kabel və birləşdirici başlıq qaldırılır. Kumulyativ perforatorların böyük üstünlüklərinə baxmayaraq gülləli və torpedalı perforatorlar öz əhəmiyyətini itirmir. 253
Böyük dəlmə qabiliyyəti olan gülləli perforatorlar ucuz başa gəldiyinə görə xüsusən selektiv perforasiyadan ötrü geniş tətbiq edilə bilər. Digər tərəfdən torpedalı perforatorlar da layda çuxur və qatlar yaratmağa imkan verir.
Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|