Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 6,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- HƏRFLƏR...
|
2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
azaldığı bir vaxtda sən elə bir dərslik kitabı yazmısan ki, onu min sayla yox, yüz min sayla nəşr eləmək, bütün dünyaya yay- maq, dünyanın aparıcı dillərinə tərcümə eləmək, ali məktəb- lərdə tədris etmək lazımdı, qoy dünya görsün ki, gecikən eti- raflarımız, ağır günahlarımız, buraxılan səhvlərimiz bizə nələrə başa gəlib. Qoy dünya oxusun ki, «Erməni adındakı hərflər» əsərinin müəllifi əsərin heç bir yerində erməni xalqını söymür, onları təhqir eləmir, alçaltmır. Ən yüksək ziyalı mədəniyyəti ilə erməni xislətinin mahiyyətini açıb göstərir ki, bu da mənim xalqımın yüksək mədəniyyətinin dəqiq göstəricisidir. Əzizim Mövlud Süleymanlı! Bütün əsərlərin mənim üçün əzizdən əziz olsa da, «Erməni adındakı hərflər» romanı nəsrimizdə, ədəbiyyatımızda yeni bir mərhələnin – fikirdə, düşüncədə, təfəkkürdə, dildə, ta- rixdə, üslub tərzində gec də olsa oyanış mərhələsinin başlanğı- cıdır. Bu əsərdə bütövlükdə elmilik, tarixilik və bədiilik baxı- mından sən özün-özünü ötüb keçmisən. Bu gün hər hansı səviyyəli oxucu bu kitabı oxumasa bir qat günahkardır, oxuyub dərk etməsə ikiqat günahkardıq, dərk edib çıxış yolu axtarmasa üçqat günahkardıq. Ümumiyyətlə, bi- ganəlik göstərsə onda vay bizim halımıza, vay millətin halına, keçmişə də heyf, gələcəyə də. Mən bu əsəri oxuduqca hansı varaqlara göz yaşım tökü- lübsə, o varaqlar var olsun, hansı səhifələrdə ürəyim pencər ki- mi ovulubsa, o səhifələr var olsun! Hansı üç nöqtədən sonra www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
saatlarla xəyala dalmışamsa o nöqtələr var olsun! Hansı nida işarəsində əsəri stolun üstünə atıb yerimdən dik durmuşamsa o nidalar var olsun! Ermənilər əhatəsində təhqir olunmağı qeyrə- tinə sığışdırmayıb öz əliylə öz boğazını kəsən şəhid qanını ermənilərin üstünə tökən Ağbilən müəllimin qeyrətini tarixin yaddaşına həkk edən qələmə eşq olsun! Millətimin qəmçəkəni, dərddaşıyanı, milli və ruhani yaza- rı Zəlimxanın ruh və nəfəs qohumu, qələm qardaşı Mövlud Süleymanlısı var olsun. Amin!!!
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
“ Quran-i Kərim ”, 103-cü surə.
ERMƏNİ ADINDAKI HƏRFLƏR...
(Proloq əvəzi)
Dörd tərəf silsilə dağlardı, dağlardan o yana heç nə görünmür, görünən üzü Şirak ovalığıdı. İmirxanlının yozumuyla Şirak, çırak- www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
sirak Göytürk tayfalarının adıyla bağlıdı... Şöröy, Şoray, Saray, Şərur da deyilib, indi də deyilir. Dağların görünməyən üzü Ağbaba
bölgəsidi, - Amasiya...Şirak- Sirak ovalığı oralara qədər uzanır. Sağa Gürcüstandı, axska- sak türklərinin boş qalmış yurdlarıdı, indi ermənilər yaşayır, Axalkələkə qədər... Solda, dağların görünən üzü Çubuqlu yaylasıdı, o üzü Dərələyəzdi, islama qədərki daha doğrusu, bizim eradan əvvəlki yüz illiklərin tarixi abidələriylə dolu olan Dərələyəz...baxırsan, abidələrin çoxu ot gətirib, təpələrdən seçilmir, yam-yaşıldı, göyərib yerə-yurda qarışıb. Bəzilərinin də üstünü- başını ermənilər dəyişib özünə oxşadıb... Dərələyəzdən sola
Vedibasarla birləşir; şidli-hun tayfalarının yurdlarıdı, gedir Naxçıvana çatır...İmirxanlı deyir, burda
“basalaq- basarat” ərazi mənasındadı... Arada Mığırlı-Muğ-Muğan, Maq - Maday elləri...O yan Anadolu torpaqlarıdı, el arasında “... o üz” deyilir; o üz... İçərilərdə Göyçədi, İravan xanlığıdı, yəni, Uluxanlı. Zəngəzurdu, www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Qaraqoyunlu, Qaramanlı, Candar ellərinin yurdlarıdı. Dağ Borçalıdı – Qaraxaç - Qarakas yaylaları. Qaraxaçın əslində Qarakas olduğu da İmirxanlının fikridi... Yəqin ki, indən belə də çox fikirlər olacaq, çoxları çox şey deyəcək, amma yaddaşlara vurulmuş damğa, yəni fakt odu ki, iyirminci əsrin iyirminci illərindən sonra bütün bu yurd yerlərinə Ermənistan adı verildi... Kim verdi bu adı?! Bir adamın adını dəyişmək mümkün deyilsə, bu boyda yerin- yurdun adını kim dəyişdirə bilərdi? Sərhəd- sınır deyildi ki, götürüb başqa yerdən çəkəsən. İdeya deyildi ki, çeynəyib- tüpürüb üstündə sosializm qurasan. Yüz il bundan qabaq yer üzünün xəbəri olmadan baş verən, indinin özündə də davam edən bu haqsızlıq əslində oğurluq deyilmi? Tarixi yaranışların, yaddaşların, milli anlayışların qarət edilməsi deyilmi? Bu da meşələrin quruması, çayların, göllərin, dənizlərin yoxa çıxması, sağalmaz yaraların, SPİD-in, xərçəng xəstəliklərinin, ağ ölümlərin, əlacsız dərdlərin, böyüksüzlüyün,
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
tərbiyəsizliyin, yalanların, haramın baş alıb getməsi kimi fəlakət deyilmi?! “...Elə xalq var ki, haralı olduğu bilinməz, bilməzsən aran adamıdı, dağ adamıdı.” – bu da Azərbaycan Dövlət Universitetinin tələbəsi İmirxanlının fikirlərindəndi... “...Erməni nə aran adamına oxşayır, nə dağ adamına, bizə deyilən kimi deyə bilməzsən ki, erməninin bir suyu hansı torpağasa, hansı yerəsə çəkir, oxşadığı, bənzədiyi torpağı tapa bilməzsən...çünki vətəni yoxdu, bu mənada erməni xalqı bir az vağzal uşaqlarına oxşayır. Ona görə də bizdən ayıqdılar, bizdən çoxbilmişdilər...gözləməyi, səbrli olmağı bacarırlar, ona görə də hamı onları tanıyır...-Dayanıb başına yığışmış kənd adamlarına göz gəzdirdi, heç nə
anlamamışdılar, ona görə də sözünü dəyişdi. - Bəlkə də bu cür olmaq daha yaxşıdı...vətəni neynirlər, vətənin dərdi böyük olur, gərək dərdini çəkəsən, lazım gələndə uğrunda ölə biləsən... -Bir şey də var ki, indinin millətindən gərək baş açmayasan... Yoxsa türk, başını qaldıran kimi tanıyırsan; saz heç, saz onun
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
qapısıdı, dünya üzünə o qapıdan keçib gəlib, elə belə, adicə pendirindən tanıyırsan, hələ bir, arsız-arsız ad da qoyur, çanaq pendiri, motal pendiri, cılğı, axtarma pendiri, sucuq, çeçil... yağı ayrı, ayranı ayrı, hərəsinin bəlkə də on adı var. “...ayrana doyran demədim, mən Dədə Qorqud...” fikir ver, ən azı iki min il bundan qabaq deyib, amma ağlına gəlməyib ki, gül kimi əlifbasına yiyə dursun, qalmasın daşların üstündə... iynə kimi, hamını bəzədi, özü lüt gəzdi, zəhləm getmiş, əmisinə, dayısına da dayı dedi, qalib gəldiyi, yendiyi xalqa da... özü məktəblər yaratdı, dünya bunnan dövlət qurmağı öyrəndi, dərs aldı, indi özü məktəbsiz qalıb...Bunun atının, itinin də məktəbi olub, nəinki özünün, atı, iti az qala adam kimi dil bilir, elə atını, itini görən kimi tanıyırsan ki, bu, erməni deyil, türkdü... -...ermənini atın belində görəndə deyirsən ki, indicə yıxılacaq, - bunu da İmirxanlının sözünə qüvvət Qarakəlləoğlu dedi. -...indi at var, beş-altısı qalıb, onun da hamısı öskürür,- camaatın Arıq dediyi,
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
doğrudan da arıq olan adam boğazını uzadıb nazik səslə dilləndi. İmirxanlının da dedikləri hələlik özünə ləzzət eləyirdi. Yanındakılar da “...gör bir... boooy, nələr varmış, bizim də xəbərimiz yox...” deyə-deyə mat-məətəl qaldıqlarını bildirib ət- rafı coşdururdular. Yaşlıların çoxu başlarına saçaqlı papaq geyinmişdi, isti olsa da, papağın altında kölgədə oturmuş kimiydilər. İmirxanlı onların papağına bir də nəzər salıb əllərini irəli uzatdı: -... baxan kimi papağınnan tanıyırsan, - dedi, - türkü, türkməni, lap elə azərbaycanlını, bir qoyunun qarnını yarıb başına geyinib... Yaylaq da qalmayıb, az qala hamısını əlindən alıblar, hələ də elə bilir yaylaqdadı, evin içində də bağıra-bağıra danışır, niyə? Soruş, bilməz...çünki, gizlin bir sözü yox, hamısı dilinin ucunda, sirri qalmayıb, bomboş, ona görə də sözünü deyib bitirə bilmir...” İmirxanlı beləcə, başının üstəki erməni qorxusunu, kəndin içindəki Partkom qorxusunu unudub Yerevanda akademik Acaryanın, Bakıda Balacahunlunun yaratdıqları yeni tarixdən
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
danışırdı...Bu iki akademik Moskvanın tapşırığıyla kəndin içindəki yazılı abidənin dağıdılmasına rəhbərlik etmişdilər. Otuzuncu illərin axırlarıydı... Yazılı daşları araşdırıb ikisi də eyni fikrə gəldilər: erməni əlifbası deyil, heyf...gürcü də deyil, ona da heyf. Balacahunlunun çıxışından:- amma kafir abidəsidi, ay camaat...kafirlər tikib, dağıdın! “... ay camaat...”da sağlam, üzüyola, indi ver gəlsin, yəni, nə deyirsən de, hara buyurursan buyur, birinin də üstünə beşini qoyub da- ğıdacaqlar, dağıtdılar da, tarix məsələlərində eyni cür
düşünən akademiklərin- Balacahunluyla Acaryanın göstərişiylə yazılı daşları yerə gömdülər...üstündən otuzuncu illərin arabaları keçdi, otuzuncu illərin otu bitib, suyu axdı... - Uraa...! kəndin səsiydi, abidənin yerləşdiyi dağda əks-səda verirdi. Amma görkəmli türkoloq Acaryan susmuşdu, niyəsini bir özü bilirdi, yıxılmış abidənin yerində arıq uca boyuyla heykəl kimi dayanmış, ağarmış saçlarını Qarakasın yelləri
darayan Balacahunluya da heç nə demirdi, yerə www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
gömülsə də, fikrində qalmış yazını düşünürdü, “...türk əlifbasıdı...” bunu necə anlamışdısa, tükləri biz-biz olmuşdu, “...Qafqazda türklər...” qolundan tutub aşağı endirdilər: dedilər, akademikin təzyiqi qalxıb... -Aradan qırx il keçsə də, elə bilirəm, dünəndi, -dedi, Qarakəlləoğlu,- beş-on yaşım vardı, gözümün qabağında yıxdılar, hamı külüng götürmüşdü....Yaxşı, a bajıoğlu, bir şeyi soruşum sənnən, o tikili kafır tikilisiydisə, erməni niyə yıxırdı? - Aya, boooy...! - kəndin səsidi, kənd təəccüblənməyini belə bildirirdi. -Birini də deyim,-Qarakəlləoğlu ortalıa keçdi. –Əgər kafır abidəsidisə, bə biz daşınnan niyə öpürdük...? -Düz deyir, heç ağlımıza gəlmiyib... Bu, gənc İmirxanlını daha da coşdururdu: -Bilirsiz, düşmən türkün müsəlman olmağı deyil ki, türk olmağıdı, türk...eşitmisiz, dəli Petro, 1 Pyotr? Bax, o, vəsiyyət eləyib ki, türkləri yenmək istəyirsənsə, dini qatılaşdır, elə iş gör ki, hamısı molla olsun, ibadətdən başı açılmasın.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Kənd məətəl qalmışdı: “-nə deyir, əə, Sayanın yiyəsiz oğlu?!” Anası nə qədər dedi, a yetim, niyə qoymursan harda ölürəm- ölüm...camaatı başına yığıb nədi dediyin? Amma Partkomun sözü olmasın, mən də elə bil kəndə bunnan ötrü gəlirdim, elə bil hazırlayıb göndərirdilər... “Şpiyon” “ –Çoban olmaq da əslində dövlət qurmaq kimi bir şeydi. Çoban olmaq o deməkdi ki, varın- dövlətin var...Yaxşı, erməni niyə qoyun otarammır, hıı, Dəmir kişi? Niyə çoban deyil? Çünki dövləti olmayıb, yazdığı yalançı tarixlərə baxma. Dövləti olsaydı, bu işləri də bilərdi...Gör bir, əti sevir, qoyunun özünü sevmir, bir yana baxanda da düz eliyir, elə... Dağı səni kimi başa düşmür ki, səni kimi ucalıq görəndə salavat çevirsin. Sən yağışın altında islanırsan, erməni qaçıb gizlənir. Niyə? Min doqquzyüz yetmişinci illərin
ortalarıydı... -Gör bir, haraları fikirləşir, Sayanın oğlu, - dedi, ikinci dünya savaşında bir ayağını dizdən aşağı itirmiş, qoltuq ağacında olan medallı kişi, www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
camatın arasından bir addım irəli çıxdı, sinəsindəki orden-medallar səs-səsə verib qəribə bir avaz yaratdı, elə döşündəki medalların avazına uyğun səslə gülüb soruşdu. - Yaxşı, niyə mən islanıram, erməni islanmaq istəmir? -Çünki sən görürsən atın islanır, sən də islanırsan. Erməni belə eləməz, atdı, islanır, islansın, erməni bayır adamı deyil, içərinin adamıdı, dünyaya səpələnməyi də hər yerdə ev axtarmağınnandı...həmişə qarın-yağışın altında olan dağı erməni neynir... Ona görə də erməni Qafqaz adamı deyil, Qafqazı ona biz vermişik, bizdən alıb veriblər, eşitmisiz, deyirlər, Qafqaz xalqı,
Qafqaz xarakteri, bu xarakter ermənilərdə yoxdu...! -Nə danışırsan, əə, sən?! - Partkomdu, hardan çıxdığını heç kəs bilmədi, hamı birdən döndü. Ucaboylu adamdı, camaatın başı üstündən əllərini silkələyirdi. -İndi deyərəm, gəlib səni deşik-deşik eliyəllər, əlli-ayaqlı gedərsən! Aranı qatmağına bax... -Narahat olma, ay Partkom, vallah bunun dediyini heç kəs başa düşmür...elə mənim
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
özüm, nə qədər yadımda saxlayıram, yadımda qalmır... -Qarakəlləoğlu Partkomu camaatın arasından çıxardıb araladı, amma Partkom yenə əllərini silkələyə-silkələyə qışqırırdı... Elə həmin axşamı mənə, - qaç, - dedilər, qaçırtdılar. Artıq rayona çatdırmışdılar. İşin ikisini də kəndin özü gördü; xəbəri də kənd verdi, qaçırtmağı da kənd elədi; dovşana qaç, tazıya tut... Gürcüstana addatdılar, ordan da Bakıya, sonra da qayıdıb rayona zəng elədilər ki, qaçdı. O gedəndi, arada bir quruca adını eşidirlər, özü də Dövlət Radiosundan, gah şairlik eləyir, gah aşıqlıq...son vaxtlar da belə bir söz çıxdı ki, erməni qızı alıb, bəs deməzsənmi, qızın atası da varlı Bakı ermənisidi, mayor Sevortyan... Həə...o vaxtdan kəndə gəlmir, ara-sıra qardaşının üstünə teleqramlar göndərir, vəssalam, “...anam necədi, Uğurlu, başına dönüm, bilirəm ev tikdirirsən, köməyim dəymir sənə, amma pula doğru sürətlə irəliləyirəm, bu yaxınlarda göndərəcəm... anamnan
muğayat ol!” www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Anası da, yıxıla-qalxa, qapı-qapı düşüb oğlunun məktubunu axtarırdı, teleqramı görəndə də Partkomun qapısının ağzında çır-çır çığırırdı: -Bu məktub döyül, məni allatmayın, belə məktub olmaz, bu, əsgərlik kağızıdı...Booy, Allah mənə ölüm ver, uşağı davaya aparıblar, ay Partkom, ay camaat, ay el, sizə qurban olum, dava harda gedir? Haradı ora? Başınıza dönüm, görün neynirsiz! Xeyli vaxtdı beləcə, kəndin diliylə desək, sayıqlaya- sayıqlaya yaşayırdı. Sonra yatağa düşdü, “... oğlunun kürlüyünü eləyir ”, dedilər, yığışıb oğluna teleqram vurdular: “...sroçno priyezjay, mat tyajelo bolna... 1 ” Gürcüstandan yola saldılar ki, ermənilərin əlinə keçməsin... Belə də oldu, unutmayaq, İmirxanlı teleqramı alan kimi, yəni min doqquz yüz yetmişinci illərin axırında Yerevana, ordan da Gürcüstan yoluyla kəndə gedəcək... o maraqlı səfərin şahidi olacağıq, yadımızda saxlayaq...
1 Tez gəl, anan ağır xəstədir... (rusca). www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
İndisə min doqquz yüz səksən səkkizinci ilin yaz aylarındayıq... Narahatçılıq elə kəndə girməmişdən bilinir, səs- səmir yoxdu, İmirxanlının dediyi olmasın, öz evində də bağıra- bağıra danışan kənd adamlarının səsi eşidilmir... hamı başı aşağı harasa gedir, amma heç kim bilmir, hara gedir; qapı heyvanları da həmişəki kimi deyillər, bunun fərqinə varan olmasa da, it səsi gəlmir kənddən, nələr olacağını bəlkə də yiyələrindən yaxşı bilən qapı itləri içindən- içindən ulaşırlar. Kəndə gələn yollar düşüncələrdə məftil kimi dartınıb səs eləyir... Əli- ayağı tutan yığışıb gedib. Bu günlərdə sədr də getdi, ferma müdiri də, bir yerdə yığışdılar...Sədrin yerinə də elə ferma müdiri danışdı, idarənin eyvanına çıxıb əlini uzaqdan- uzağa kəndin üstündə gəzdirib dedi: -Sədrimiz telefonnan danışır, ay bizim camaat, - yuxarıları göstərdi, -oralarla əlləşir bayaqdan, indi gedəcəyik, işləri düzəldib gələcəyik, siz salamat qalın... Hələlik salamatlıqdı, kənd elliklə işığı sönmüş kimi olsa da yerindədi, çoxunun ağlı
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
kəsmir, inanmırlar ki, evi- eşiyi atıb çıxıb gedələr. Uğurlunun özü təzə evinə yenicə köçüb, öldürsələr də evdən çıxan deyil, camaat bilir bunu, iki mərtəbəli evdi, dişi-dırnağıyla, axır ki tikdi, qurtardı. Qardaşı İmirxanlı bu neçə ildə bir qəpik də göndərmədi, amma Uğurlu hamıya deyirdi ki, onun puluyla tikmişəm...Qaraca müəllim o gün evə baxıb- baxıb: “...-Sən də vaxt tapdın ev tikdirməyə...” dedi. Bunu bir neçə ay qabaq qarda boranda bir yığın erməniylə it boğuşdurmaq adına kəndə gəlmiş Şaliko Sumikyan da dedi, xeyli güldü, “...sən evi erməniyə tikirsən, ay kirvə, özüvə yox...” belə dedi, hələ yanaşı dayanıb Uğurluyla şəkil də çəkdirdi. -Şükür sənə, ay Allah...! Həyat yoldaşı Şallı boyludu, amma hələ boyundakı yük hiss olunmurdu, evlə üz- üzə elə durmuşdu, elə bil ev deyildi, evin yerindən Ay doğmuşdu, indi salavat çevirəcəkdi, elə çevirdi də: -Allah, sənə şükür!- bir də dedi. |