Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 6,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kulturoloji layihəni maliyyələşdirən qurum: Azərbaycan Yazıçılar Birliyi - http://www.azyb.az
- Bаkı, YYSQ – 2016 www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
- Respublikasının qanunvericiliyinə və əlaqədar beynəlxalq sənədlərə uyğun qorunur. Müəllifin razılığı olmadan kitabın bütöv halda
- Xatirə Bəşirli
|
www.kitabxana.net
Milli Virtual Elektron Kitabxana “Çağdaş Azərbaycan nəsri”: N 35 (49 - 2016)
YYSQ - Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri YYSQ – 2016
05.03.2016 Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu www.yysq.org
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Bu e-kitab Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumunun
ədəbi-kulturoloji layihəsi çərçivəsində təqdim edilir. Elektron kitab N 35 (49 - 2016)
http://www.yysq.org Mövlüd Süleymanlı And olsun, əsrə... Roman və nəsr əsərləri
Redaktə və bütün hüquqlar müəllifə məxsusdur Kitab YYSQ tərəfindən e-nəşrə hazırlanıb Virtual redaktoru və e-nəşrə hazırlayanı: Aydın Xan (Əbilov), yazar- kulturoloq YYSQ - Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Bаkı, YYSQ – 2016 www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Müəlliflik hüququ Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə və əlaqədar beynəlxalq sənədlərə uyğun qorunur. Müəllifin razılığı olmadan kitabın bütöv halda, yaxud hər hansı bir hissəsinin nəşri, eləcə də elektron informasiya daşıyıcılarında, İnternetdə yayımı yasaqdır. Bu qadağa kitabın elmi mənbə kimi istifadəsinə, araşdırma və tədqiqatlar üçün ədəbiyyat kimi göstərilməsin şamil olunmur. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
YYSQ - Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri YYSQ – 2016 BAKI – 2013 www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Redaktor: XATİRƏ BƏŞİRLİ filologiya üzrə elmlər doktoru
Мювлуд Сцлейманлы. And olsun, əsrə... Bakı, “Elm və təhsil”, 2013, 526 səh
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Azərbaycan ədəbiyyatında, ümumiyyətlə, xalqımızın mənəvi aləmində böyük yeri, mövqeyi və məqamı olan unikal düşüncə sahibi, qələm-söz ustası, fenomenal yaddaş daşıyıcısı Mövlud Süleymanlının bu Kitabı, kitab ifadəsinin, – anlamının sınırlarını aşır.
Bütün məsuliyyətimlə deyim ki, M.Süleymanlının “And olsun əsrə” adlı yeni kitabı bütün türk dünyasının mahiyyətini, yaşamını, əxlaqını, mədəniyyətini, təbiətdən heç vəchlə seçilməyən, qopa bilməyən, ayrılmayan həyat tərzinin ifa- dəsidir və müəyyən mənalarda hətta yer üzünə düzən verə bilmiş, öz harmoniyasını yaratmış bir xalqın Tarixidir. Tarix nədir? Orta, ali məktəblərdə bizlərə öyrədilən qalın cildli, əvvəl-əvvəl açmağa ürək eləmədiyimiz, bir qədər sehirli, sirli görkəmi ilə “tarixə” oxşadılan, vərəqlədikcə quru, cansıxıcı rəqəmlər, çox vaxt bizə aid olmayan tarix adına hadisələr yığını... sovet dövrünün məktəblisi və tələbəsi tarix dərsliyini ancaq belə xatırlaya bilər... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Mövlud Süleymanlının düşüncəsiylə deyək: “And olsun əsrə ki, tarix bu deyilmiş.” Yazıçının “Yer üzünə məktub” əsərində gerçək tarix nədir sualına cavab verilir: “... Əsil tarix içlərə - yaddaşlara yazılır.” Mənim Xalqımın Tarixini, onun izlərinin möhtəşəmliyini öz yaddaşımızda axtarmasaq o, “yenə də çaşdırılmış ov kimi özünə yer tapmayacaq.” “And olsun əsrə” kitabı mənim Xalqımın tarixdən öncə yaratdıqları, islama qədərki qüdrətli mədəniyyəti, iç dünyası, gündəlik yaşamı, zaman keçdikcə özləriylə ən müxtəlif ideologiyalar, siyasət, formasiyalar gətirən cahangirlər tərəfindən “istila olunsa” da, donu – qiyafəsi, ifadəsini dəyişdirilməyə ciddi səylər göstərilsə də ünlü yazıçı içindən çıxdığı Xalqın yaddaşına söykənərək qürurla, fəxrlə, yanğı ilə bəyan edir ki, heç nə Xalqımızın düşüncəsini, iç dünyasını istila edə bilmədi, onun mənəvi, ərazisinə müdaxilə etmək qüdrətində ola bilmədi. Mənim Xalqımın yaratdıqları onun iç dünyasına yazdıqlarıdır dedi. Əl yetməyən məqamdır, əl yetməyən tarixdir. Yaddaşımızda yaşayan, qanımızda döyünən, əxlaqımızda, mədəniyyətimizdə, həyat tərzimizdə, dünyaya ərkimizdə yaşamaqda olan tarixi M.Süleymanlı bizlərə bir də xatırlatmaq istəyir. Yer üzünə səslənmək istəyir. Dədələrinin, nəslinin, özünün simasında – Xalqının dün- yaya bəxş etdiyi “Tarixi” – iç dünyamızın tarixini www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Kainata, Yer üzünə tanıtmaq istəyir. Duyğu, düşüncələrini sərgiləmək üçün “Məktub” formasını seçməsində də bir hikmət gördüm: M.Süleymanlı yazdıqlarını sevə-sevə, boyunu oxşaya-oxşaya, qürur duyaraqdan Dünyaya, Yer üzünə ünvanlayır. Əziz oxucu, kitabın hər səhifəsi, hər hadisəsi, hər verilən məlumat səni düşündürəcək, təəccübləndirəcək, tarixi sənə tanıdacaq, tarixlə qohumluğunu göstərəcək, tarixdən çıxdığını, tarix yaratdığını, ədəbiyyatından, mədəniyyətindən, mahnı, şeir, əmək alətləri, gün – dirlikdən söhbət açdığı məqamlarda, mənalarda sənə rast gətirəcək. Yazılmayan, öyrədilməyən, lakin bizimlə addımlayan, həyatımıza ahəng gətirən, içimizdəki tarixlə üz-üzə qalacaqsan. Ədəbiyyat, mədəniyyət, bir
sözlə mənəvi
dünyamızda əlahiddə məqamı olan “Koç”, “Şeytan”, “Şanapipik”, “Qar”, “Səs”, “Dəyirman”, “Quru kəllə”, “Ceviz qurdu”, “Fatehlərin divanı”, “Erməni adındakı hərflər”, “Ömürdən qıraqda”, “İt dərsi”, “Ağacan” və s. kimi milli sərvətə çevrilmiş, sovet dönəmində belə ədəbi hadisə sayılan irsin müəllifi M.Süleymanlı, yeni kitabı ilə özünün oxunmamış səhifəsini, yeni duyğu və düşüncələrini, içinin yeni mənzərəsini çox orijinal bir biçimdə təqdim edir. Minilliklər boyu yaratdıqlarımızı,
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
yaşantıları, əhvalat, hekayət, deyimləri, çox eşitdiyimiz ifadələrin gözlənilməz açmalarını, yozumlarını ağla gəlməyən mənalarını, bədii, tarixi, fəlsəfi “yükünü” açır, içində, ətrafında olduğumuz, fəqət fərqində olmadığımız mənzərələri göstərir, sanki üzərindəki pərdələri götürür. “Məktub”u vərəqlədikcə, tanış olduqca Xalqımızın qüdrətilə, zəkası ilə yaratdıqlarıyla üz-üzə duracaqsan. Tarix yaradan, yaşadan qüdrətli babalarınla rastlaşacaqsan, onların təbiətə, yağışa, qara, çölə, çəmənə, dağa, daşa qarışıb yaşamalarının izlərini yaratdıqlarında özün görəcəksən. Və minillikləri yaddaşında yaşadan M.Süleymanlını yenidən tanıyacaqsan. Yazıçı, fenomenal yaddaşının, genetik qanından gələn işıqla səni tarixə aparacaq, əslində elə tarixin içində olduğunu sənə anladacaq. İnsanın elə təbiətin bir parçası olduğunu isbatlamaq üçün onlarla, yüzlərlə əhvalat, hadisə, deyim, bayatı oxuyacaqsan. Ən dəyərlisi də odur ki, örnəklərin çoxusunu elindən-obasından, tayfasından, gördüklərindən, yaşadıqlarından gətirir. Elə bu yerdə M.Süleymanlının geniş dünya görüşünə, müşahidə, yaddaş qabiliyyətinə, sözdən, hadisədən nəticə çıxarmaq duyumuna bir daha heyrət edəcəksən. M.Süleymanlı türk insanının özünün fərqində olmayıb dünyaya bəxş etdiyi tarixi: ailə, məişət, əxlaq, sevgi, aran-dağ yaşayışıyla bağlı yaratdığı dərslikləri www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
dünyaya təqdim edir. Yazıçı yazıları ilə, təsvir etdiyi hadisələrlə o qədər iç-içədir ki, o qədər qaynayıb-qarışmış şəkildədir ki, onun elə Tarixdən qalma – Nuhdan qalma (M.Süleymanlı “Ot” əsərində qəhrəmanlarından birini belə çağırır – X.B.) olduğuna inanır, hansının hansına qulluq etdiyini ayıra bilmirsən. Mövlud müəllim, son iki- üç əsrdə, dörd tərəfimizdə türk adlarının dəyişdirilməsinə baxmayaraq yenə də coğrafi arealın türk dilində səslənmə- sini, türk insanının mövsüm, fəsil kimi təbiət hadisəsi olması, xalq obrazının elə vaxt demək olduğu yeni, orijinal fikirlərini səsləndirir və səninlə bölüşmək istəyir. Yağışın, odun, havanın onlarla müxtəlif adlarını sadalayır. Xalq deyimlərində gəzişərək, onların əsil mahiyyətini açaraq Xalqımın möhtəşəm obrazını yenidən sənə tanıdır, düşüncədə, genetik yaddaşda istilanın mümkünsüzlüyünü qətiləşdirir. Oxucusu ilə canlı söhbətlər edir. Onu da hadisələrin izləyicisinə çevirə bilir. Hər an ona xitab edir: “Gəl düşünək”, “görürsənmi Tarix elə budur”, – deyir, nəticə çıxarmağa səsləyir. Xalqla, onun yaratdıqları ilə öyünməyi, qürur duymağı, onu sevməyi, qorumağı təqlid etmir, onu göstərir, yaşadır. Müasir internet adamının, pla- net adamının keçmişindən qopan körpüsünü – tarixini təmkinlə, sevgilə, qürurla ona sevdirir, ona yönəldir. Vaxt, zaman dünyagörüş fərqlərini bilə-bilə, heç zaman cazibəsindən çıxa bilməyəcəyimiz Xalqın yaratdıqları www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
dərsliklərə aparan yolu təqdim edir. Bu yol səni Xalqına aparacaq, bu yol səni “yoldan” sapmağa qoymayacaq, bu yol tarixi türk yoludur, bu mənim xalqımın M.Süleymanlı qələmilə əbədiləşən yoludur. Dəyişilməyi mümkün olmayan xarakteri, qanındakı qorxmazlığı, igidliyi, ayıqlığı və təbiəti anlamağıyla əhatəsində olan xalqlardan seçilə-seçilə, azala-azala da olsa yaşayar, mənşəyini, kökünü adicə bir dəstə yemşan bitkisiylə, kəkotu-kəklik otuyla da tanıyıb özünə gələ bilər, ya da bir saz havasının, bir muğam tapşırmasının ardına düşüb dünyanın axırına gedib, çıxar... Bu, bizik! Sənsən, Mənəm. Mənsub olduğumuz Xalqdır! “Məktub”dan seçdiyim, bu sətirlərdə, mənim xalqımın qısa, lakin möhtəşəm ədəbi özümlüyünü göstərir yazıçı M.Süleymanlı. Tarixin hər bir məqamında dosta etibar, xəyanətə amansız olmaq, əmanəti göz bəbəyi bilmək, sözə, saza qarışıb yaşamaq, yəni sifətini itirməmək kimi bəşəri, insani cizgiləri sənə yenidən xatırladır. Və yenə yazır ki, “Minilliklər boyu türklərə qarşı yaşanan acıq-qisas izi var. Nə acıqdır bu? Nə vaxtın qısasıdır ki, minilliklərə qalıb?!” Əslində, yazıçı, həmin sualları “Məktub” boyu Xalqımın
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
yaratdığı möhtəşəm düşüncə, mədəniyyət, tarix, əxlaq məişət zənginliyi ilə cavablandırmışdı. “Erməni adındakı hərflər” romanında dünya gücləri siyasətindən gələn məkrli qisasın düşüncədəki əks sədasını – bədii ağısını, bayatısını, bəlkə də daxili poetikasını verir. Heç bir xalqın adamını, mədəniyyətini aşağılamadan onun təbiətindən gələn, südündən, nəcabətindən keçən xislətini açır. Bu romanı bir udum hava, su kimi canına çəkmək istəyi ilə oxuyacaqsınız. Necə ki, xalq şairi Zəlimxan Yaqub oxuyan kimi “Gözünün yaşı qurumamış, ürəyinin ağrısı keçməmiş”, hirsini cilovlaya bilməyib fikirlərini, düşüncələrini çox qiymətli məqaləsində göstərdi: “Erməni adındakı hərflər” romanı haqqında böyük tarixi Sözü, qeyrətli sözü şair Zəlimxan Yaqubdan daha yaxşı deyə bilməyəcəyimi bilib də, Sizi kitabda verilən “Teymurlar” povestinə kökləmək istədim. Onu demək qalır ki, əslində kitabda gedən 3 yazı: məktub, roman, povestin – janrı müxtəlif olsa da, mahiyyət, müəllif qayəsi, müəllif mətləbi baxımından birdir. Yazılar bir-birindən doğandır, biri digərinin davamı kimidir; insan, onun yaratdıqları, yaşamı, üzləşdiyi həyat, tale, tarix və qismət. Kim bu labirintdən çıxa bilib ki? Yazıçı M.Süleymanlı “Teymurlar” povestində bu hikmətə varmaq istəyir, özü anladığı şəkildə: sərtliyi-zərifliyi,
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
böyüklüyü-sadəliyi, məhəbbəti-mərhəməti və s. bu kimi ikili mahiyyətin insanın iç dünyasının enerjisi olduğunu, elə insanın bununla bütövləşdiyini göstərmək istəyir. Bir insanın duyğularını, bu duyğular altında, yağışa, selə bürünməsini, həyatdan, yaşamaqdan “islanmasının” sanki şəklini çəkir. Povestdə obrazın adı da şərtidir, Teymur. İnsanı, istər şahmatçı, istər bioloq, istər rəssam, istər dövlət xadimi olub da, dünyanın harasında – Cücə kənd, Kəpənəkçi, Nehrəm, Bakı, Şamaxı, Rusiyanın ucqar kən- di, qəsəbəsi olsun – yaşasa da ağrısı, yanğısı, sevgisi, se- vinci, dərdi-səri eynidir. Yazıçı inandırır ki, dərdin, sevincin rəngi, dili, məskəni olmur, çəkəni olur, daşıyanı olur. Görkəmli yazıçı, “Teymurlar”da məhz bu mətləbi söyləyir. Yaradıcılığında – “Ömürdən qıraqda” povestindən başlayaraq daha qabarıq şəkildə izlənilən bu bədii manera – duyğular seli altında insanın zaman – məkan – xislət qəfəsində - çabaları “Teymurlar”da zirvə- sinə çatır. Obrazın sayıqlamaları çevrəsində cəmiyyəti saran problemlər, tarixdən gələn acılar (“siz bu torpaqlara gəlməsiniz” kimi cəmiyyəti azdıran, xalqı xalq edən köklü, əsaslı şərtlərdən uzaqlaşdırmağa çalışan bu ifadələr hansı xalqı öz ruhunda kökləyə bilərdi?!), bu günün gətirdiyi gerçəkliklər, həmin ağırlığın obrazın mahiyyətinə, yaşamına hətta hərəkətlərinə, duyğularına www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
mühüm təsiri, nəticələri qüdrətli qələm ustasına məxsus həssaslıqla bir-bir incələnir.
Xatirə Bəşirli filologiya üzrə elmlər doktoru
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
«Köç»nən həmişəlik qəlbimə köçən, «Duzsuzluq»da məni çayın qırağında bənövşənin eşqinə ağacı saza döndərən Vəkilin gününə salıb şair eləyən, «qurdu onsuz da vurammazsan, gərək bağrını çatdadasan» – deyib incə və ağrılı müşahidələrlə bağrı- mı dağ-dağ eləyən, «Qar»la yuxularıma qar yağdırıb ruhumu üşüdən, «Sığırçı gülünün iti»nin ölümünə məni uşaq kimi ağla- dan, «Dəyirman»da halalı-haramı bir-birinə qarışan dünyanın təsviri ilə məni sarsıdan, ilahi səslərlə şeytani səslərin amansız mübarizəsini qəlbinin harayına, «Səs»inə çevirən, böyük yara- dıcılığa «Bulaq»nan gələn, bu gün də bütün yaratdıqlarında bu- laq saflığını qoruyub saxlayan, taleyinə qaçqınlıq damğası vu- rulan, bir gözü gülən, bir gözü ağlayan istedadlı bir qələm sahi- binə, kövrək bir ruh yiyəsinə məktub yazmaq mənim üçün ol- duqca ağır, çətin və məsuliyyətli bir işdir. Kimdən yazdığımı, niyə yazdığımı, nə üçün bu qənaətə gəldiyimi çox yaxşı dərk edirəm. Bütün ömrü boyu yazdığı, yaratdığı nə varsa ilk sətirdən son sətrə qədər hamısını oxuduğum, sevdiyim, sevə-sevə müta-
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
liə etdiyim, yaddaşıma köçürdüyüm, kökdən gövdəyə, gövdə- dən budağa, budaqdan tumurcuğa, tumurcuqdan yarpağa əsərlərini xüsusi bir səliqə və ardıcıllıqla bir tədqiqatçı marağı ilə araşdırdığım, araşdıra-araşdıra zövq aldığım, zənginləşdi- yim, məni otun, suyun, ağacın, yarpağın, torpağın, qurdun, qu- şun dilində danışdırmağa qadir olan bir şair ürəkli nasirə, nəsri- mizin poeziyasını yaradan poetik qələm sahibinə bu məktubu yazmasaydım, təzəcə yazıb nəşr etdiyin «Erməni adındakı hərflər»in ağrısı ürəyimi partlada bilərdi. Bütün əvvəlki əsərlərində olduğu kimi bu əsərində də nə- fəsinə, ruhuna, ağrılarına, qələminə, üslubuna sadiq qalıb tama- milə yeni əsrdə, yeni rəngdə, yeni çalarda bir dərd kitabı bağ- lamısan. Romanın baş qəhrəmanı Azərbaycan Dövlət Universite- tinin tələbəsi İmirxanlıdır. Əsərdə baş verən bütün faciəli hadi- sələr onun müşahidələrinə, dediyi, danışdığı fikirlərə söykənir. Hər şey İmirxanlının dilindən başlanır. Dilindən deyəndə ki, gördüyü, duyduğu, yaşadığı acı həqiqətləri çəkinmədən dili- nə gətirir, el içində, kənd arasında danışır, «fil qulağında yatan- ları» ayıltmağa çalışır. Erməni daşnaklarının səpdiyi nifaq to- xumlarının cücərməsini o hamıdan əvvəl görür. Görənin gözü- nü tökməyə hazır olanlar onu heç nə olmamış kimi çox asan- lıqla satırlar. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana Yüklə 6,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|