Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 6,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
götürüb aparmışdı, neçə il bundan qabaq, hələ də bir xəbər yoxdu. -Erməninin qabağınnan qaçmaq ölümnən betərdi, ölmək min dəfə onnan yaxşıdı. - Qaraca müəllim bilmədi bunu niyə dedi... Şagirdləri onu araya alıblar, qorxuya yer yoxdu artıq. Bu uşaqların arasında heç ölüm də yada düşmür... amma tarixlə bağlı heç nə demədik, heç nə vermədik, elə beləcə, havaya bö- yüdülər... “...Allah lənət eləsin Balacahunluya, heç öz tariximizə yaxınlaşmağa qoymadı, akademikdi özü də...Tarix, deyir, atdı, yüyənini hara çəksən, ora gedəcək. ” -Onnar Suriya tərəfdən gəliblər, qaraçı tayfası kimi, əlifbaları da özlərinin deyil, Suriya əlifbasıdı... -Qaraca müəllim bu iki daşın arasında çox şey demək istəyirdi, dayanıb fikir- ləşirdi ki, daha nə bilir. - Dövlət görmüş, dövləti olmuş xalq özünü belə görməmiş aparmaz, yoldaş Partkom... Partkom ocağın yanından elə qalxdı ki, elə bildilər ermənilər gəlir, hərə bir yana səpələndi.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Mənə niyə deyirsən, əə, bu sözü? Mən qurmuşam, erməniyə dövləti?! İndi ermənini kəndin üstünə mən gətirirəm?...
Apedin “ Villis “ markalı maşını da elə bu vaxt sürüşə-sürüşə türk kəndinə doğru qalxırdı. O günkü adamlardı, amma indi aralarında bir it də var, qara, yoğun boyunlu itdi, gözlərini dikib tük tərpətmədən yola baxır. Bayaq bazarkom Civanın qaynadıb verdiyi iri ət tikələrindən başqa yaddaşında heç nə yoxdu: -Çiy ət olmaz, türk deyil ki, çiy yesin. - Səhər tezdəndi, Civan arvadını güldürməkçün belə deyir, bir-birinə sıxıla-sıxıla gülüşürlər ki, uşaqlar oyanmasın. Arvad bazarda qəssablıq eləyən ətçi İbrahimi xatirlayır... Əlində balta, köynəyinə sığışmayan əzələli bədəni gözlərinin önünə gəlir, əlindəki iri ağızlı baltanı da itə oxşadır: -Gedim türk İbrahimnən ət alım? - İtlə ərinin arasındadı, ərinin qucağından başını qaldırıb baxır.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Gedərsən, - deyir, bazarkom Civan, o biri tikəni firəng itinə atır... Firəng iti indi maşından gözlərini yollara diksə də heç nə görmür, yaddaşında heç nə yoxdu, gəyirə-gəyirə bayaqkı tikələrin tamını udqunur...Belə çıxır ki maşındakılar da itə görə dinib-danışmırlar. Varjaped o günkü paltarını dəyişib, qışın günündə başına şlyapa qoyub, qara eynək taxıb, o da, demək olar ki, tük tərpətmədən yola baxır. -Necə dindirirsən firəngi?...İti deyirəm. - Ulubabyan firəng itinin başını sığalladı. -Mən hansı dili bilirəmsə o dillə, -tatud dur 13
Amma rusca bilir. -Day lapu, lapu day! 14
İt qolunu varjapedə tərəf uzatdı. Təkərlərinə zəncir bağlanmış yük maşını dabanbasırıq gəlirdi. Beş-altı gənc erməni maşının üstündə bürüşüb oturmuşdu, maşının içi samanlıydı, ayaqlarını samana soxmuşdular.
13 Əl ver (ermənicə) 14 Ver əlini, əlini ver (rusca) www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Kəndə çatanacan özünüzü göstərməyin... -Varlapedin tapşırığıdı. Bələni aşan kimi kənd görünəcəkdi, gənc ermənilər özlərini erməni əsgəri kimi aparsalar da, həyəcanlıdılar. -Qırmaq lazımdı hamısını! - Saqqallı gənc əllərini avtomat silahmış kimi özünü ağrıdanacan sıxıb irəli uzatdı, ayaqları dartına- dartına samanı eşib samanın içindəki avtomat silahı bayıra çıxartdı. - Götürüb qıracam hamısını! -Silah orda da var... -yanındakı başıyla qabaqdakı maşını göstərdi, göydən enən kimi adama yapışan şaxtaya, ayaqlarını örtən samanlığa uyğun aldığı
sahmanı-aramı pozmadan çox sakitcə, - lazım olar, qırarıq! - dedi. - İndi gözlə. -Bu respublika bizimdi, hələ də elə bilirik bizim deyil,- üzü-gözü tər-təmiz qırxılmış gənc bunu elə belə havaya dedi... Türk kəndi görünən kimi maşınlar duruxub yerində silkələndi... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Çatırıq deyəsən. -Gənc ermənilər bir- birinə sığınıb taxtanın arasından kəndə baxdılar... Firəng iti də canlandı, kənd tərəfdən gələn uğultunun içində it səslərinə dikəldi... Yaşlıların, qocaların qoruduğu kəndin görünən tərəfində qarın rəngi göyə çalırdı; yayda yan-yörəyə sərinlik, dinclik havası yayan dağların görkəmi qəzəb, hirs içindəydi, adamın üstünə yeriyən kimi görünürdü, arada elə qatı sıxıntı vardı ki, deyirdin indicə qar uçqunları başlayacaq. Girəcəkdəki ocaq rezin ocagıydı, təkər yandırmışdılar. -Baxma, nə qədər olmasa, rus yenə ermənidən insaflı olar, -dedi, Qarakəlləoğlu. Yapıncının arasında oturmuşdu, altında da təkər vardı, bir azdan bunu da yandıracaqdılar. - Bilirsiz, baxanda rusun bir az gözü-könlü toxdu, arağını ver, nə deyirsən eləsin... Ayvaz, Vasil yadınızda yoxdu?.. Kəndin içindən indicə gəlmiş kişi gələn kimi də sözün nədən getdiyini anladı, əlini ayazlı havada qara yol kimi burula- burula qalxan tüstüyə uzadıb:
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Bütün işləri korlayan rusdu da elə, - dedi. -Erməni kimdi ki, russuz nəsə eləsin?! -Kəndin o üzü necədi, nə var, nə yox, orda? -Sakitlikdi hələ, amma elə soyuqdu ki... -Neynirlər? -Qaraca müəllim tarixdən danışır. -Tarixi neynir, ə, Qaraca müəllim, tarix indidi, lap bu gündü, bu gün... Çıx, deyirlər evinnən-eşiyinnən, ya ölüb qalmalısan, ya da ölə bilmiyib çıxmalısan. -Tarixdən vaxtında danışmaq lazımdı, bu gün yox... hamımız bilirdik ki, erməni silah yığır, silahlanır, baş bilənlərimizdən heç biri düşünmədi ki, erməni bu silahı niyə yığır. - Otursa da qollarını qoltuq ağaclarından sallamış medallı kişi ocağa baxa-baxa dedi. - İmrxanlıdan yaxşı tarix yazmayacaqlar ki? Hanı bəs? Nə yazdığı ağlımızda qalıb, nə özü yanımızdadı... İndi də, deyir, bir erməni qızına uyub, nə kənd yadına düşür, nə anası. Qarakəlləoğlunun yapıncısı şaxtadan bərkiyib agaca dönmüşdü, ona görə də balaca www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
otağa oxşayırdı, Qarakəlləoğlu da elə bil yapıncıdan yox, qapının ağzından baxırdı. -Anası nə təhərdi, onun? Xəstəydi, necədi görəsən?! Aşıq Ayvaz yorğana bükülüb bir qıraqda oturmuşdu dinmirdi, bayaqdan elə bilirdilər yatıb. Yerində qurdalandı, yorğanın arasından saz göründü, boydan-boya, çanağı aşığın dizlə- rinin arasında, uşaq kimi qucağına almışdı, sazı görən kimi ocağın yanını kəsdirmiş adamların arasında qəribə istilik dolaşdı. Aşıq Ayvaz nə deyəcəkdisə, yorğandan əlini də çıxartdı. -İmirxanlını düz-əməlli şair bilirdim, amma mən onun yazdığını çalıb oxuya bilmirəm... -Nə yazıb ki? - “...əlağacının canında hava qalıbsa, dəydiyi yeri ağrıtmaz... gərək qurudasan,” deyə ocaqda o üz- bu üzünə çevirə-çevirə ağacını qurudan, özü demiş, “...canınnan havasını çıxardan...” Dəmir kişi elə bil öz-özündən soruşdu. -Məsələn, yazıb ki, yüz əlli il bunnan qabağacan Qafqazda erməni olmayıb, ruslar gətirib onnarı...Yaxşı, hörmətdi İmirxanlı, mən bunu məclisdə nə təhər oxuyum?! www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Sən əlini üşütmə, aşıq, saz çala bilməyəcəksən.-Qarakəlləoğlu dedi,
Dəmir kişiyə baxdı. -Anası nə təhərdi?... Saya arvadı deyirəm. -Heç nə... Bilmirsən yatıbmı, oyaqdımı, elə, gəl, deyir, gəl, hardasan, gəl çıx! İmirxanlı da, bu günlərdə bilirsən qardaşı Uğurluya nə yazıb göndərib? Yazıb ki, qardaş, gördün qarı- şıqlıq düşdü, yazılı daşı unutma, anamla bir yerdə o daşı da maşına qoy gətir. Deyir, daşdakı yazını yoxlatmışam, erməni yazısı deyil. Baş-başa vermişdilər. -Deyirəm axı, bu bic erməni o dağın üstəki tikilini niyə dağıtdı. -Medallı Göyüş dedi.- Deməli, bizimmiş...Üstü də dolu yazı. -Özü də bizim əlimizlə... -Qarakəlləoğlu uzanıb aşığın əlini yorğanın altına saldı. - Sən əlini üşütmə. -Eh, nə əl, nə saz, innən belə...verdim Qırı, aldım Dürü, döy başına yan Koroğlu... Dürü də vermişəm, Qırı da. - Aşıq Ayvaz təzədən yorğana büründü. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Elə demə, aşıq. Sən, əksinə, bizə ruh verməlisən! –Medallı Göyüşdü, medalları yenə sinəsindədi, belə deyib sinəsini qabartdı, sonra da yana çəkdi ki, medallarını səsləndirsin. Am- ma medalları da şaxta vurmuşdu, səs çıxmadı. -Tək erməni işi deyil bu, dava görmüş adamsan, bunu qurublar, bunu xallıbaş qurub, davaya oxşamır axı, quramaya oxşayır. - Başını yorğanın arasına salıb inildədi. - Yeri-yurdu alacaqlar əlimizdən. -Dəmir kişi, sənin gözün itidi, gör, gələn yoxdu ki... Dəmir kişi əl ağacını ocağa tutub o yan- bu yanına çevirə- çevirə qurudurdu, dikəlib yola baxdı, təzədən oturdu: -Yoxdu heç nə. At ayağının səsi eşidildi, səs gərilir, daralır, kənddən də çıxıb qar basmış düzənlərə yayılırdı, havanın içində şaqqıltı vardı. -Arıq gəlir,- dedi, Qarakəlləoğlu, ocağa baxıb gülümsədi.- Onun atının ayağının səsidi. Onun atı axsayırdı, axı. Qarakəlləoğlu yapıncıdan başını çıxardıb boylandı ki, atlını görsün, amma heç kəs yox
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
idi. Yapıncının arasından sinəsinə sıxdığı tüfəngin lüləsi göründü. -Nədi o? Köhnə şeydi deyəsən?! - Medallı Göyüş əlini tüfəngə sarı uzatdı. -Babamın aynalısıdı. -Nə yaxşı qalıb bu vaxtacan? -Dar gün üçün saxlamışam. -Atır? -Yox,
-dedi, Qarakəlləoğlu, tüfəngi yapıncının arasından çıxardıb silkələdi, - paslanıb deyəsən. -Ocağa tut, qızsın... Bayaqdan dinməz-söyləməz əl ağacını ocağa tutub qurudan Dəmir kişi: -Tüfəngi oda tutmazlar, əlinizdə açılar,- dedi.
Arıq çata-çatda üzəngiyə qalxıb uzaqlara boylandı: -Gəlmirlər?! -Darıxırsan? - Medallı Göyüş də tək ayağının üstə qalxıb erməni kəndindən gələn yola baxdı. -Deyirlər, bu dəfə üstümüzə tankla gələcəklər. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Rusun tankı onun döyülmü?! - Aşıq başını yorgandan çıxarıb dedi. Arıq yenə yollara baxıb udqundu. Şinel geyinmişdi, elə atın üstündəcə yaxasını açdı, belinə bağladığı qılıncın gümüş dəstəsi göründü, əlini qılıncın tutacağına aparıb: -Qoy gəlsinlər, - dedi, - öldü var, döndü yoxdu! Atdan enib tonqala tərəf gəldi. Qılınca baxa-baxa qalmışdılar. -Nə gözəl şeydi, Arıq! - Medallı qoltuq ağacına söykənib əllərinin ikisini də uzatmışdı. - Gözəldi vallah! Arıq şinelin ətəyini qaldırdı, bəzək-düzək içində “yatağan” qılıncdı, az qalırdı ucu yerə dəysin. Dəmir çomağını yenə oda tutmuşdu, o üz- bu üzünə çevirirdi. -Qılınca gözəl deməzlər. -Niyə?- Arıq boynunu uzadıb Dəmir kişiyə baxdı.
-Nə niyə? Elə bil kişiyə gözəl deyirsən. Hansı kişi götürər, ona gözəl desən. -Niyə götürmür?
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Sən götürərsən? Qarakəlləoğlu tüfəngini üzünə qaldırıb çaxmağını çəkdi, heç nə...pərtliyi keçsin deyə: -Tüfəngin qaraltısı bəsdi, guya qorxaq ermənini tanıyan yoxdu.- dedi. -Erməninin işi deyil, bu! Rusun barmağıdı, - Aşıq bu dəfə bərkdən dedi, əlinin ikisini də yorğandan çıxardıb irəli uzatdı, barmağını dikəldib atldan yuxarı havanı eşdi, - qurdalayır ermənini...Erməni də öyrəncəlidi, barmaqsız yaşaya bilmir,- sonra ovuclarını qoşaladı... nəsə demək istəyirdi, udqunub ayrı şeyi dedi. - ...Şeytan balasıyla oturmuşdu Allahla insanların arasında, olacaqları düşünə-düşünə, olub – keçənlərə baxırdı. Adam ata ulağa dən yükləyib dəyirmannan gəlirdi. Ulaq getdiyi yerdə büdrədi, az qaldı, yükü dağıtsın. -Lənət sənə, kor şeytan!... -Ana-dedi, şeytanın balası,- Adam orda, sən burda, niyə söydü, səni? Sən Adama neynədin ki? -Baxma,- dedi şeytan,- mən burda olsam da, barmağım ulağın quyruğunun altındadı... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Var ol aşıq, çox ağıllı söz oldu bu, heyf, indiyə düşdü! -Sən özünü üşütmə, görürsənmi necə lazım olursan. ...Hərə bir yandan qalxıb aşığı təzədən yorğana bükdülər. Arığın başına yığışdılar. Arıq qılıncın qundağyla əlləşirdi. -Çıxart görək tiyəsi nə təhərdi? - Qarakəlləoğlu onun şinelini araladı. -Çıxmır, evdə nə qədər əlləşmişəm, qınınnan çıxarda bilməmişəm. - Şinelini soyunub qarın üstə tulladı, qılıncın qəbzə- sindən yapışıb dartdı... Qarakəlləoğlu bərkdən gülüb tez də susdu, yəqin öz tüfəngi yadına düşdü. İtlər nəsə hiss eləmişdi, bərkdən hürüşürdü. -Aç belinnən, indi çıxardarıq.-Qarakəlləoğlu yapıncısını qırağa tullayıb, qılıncın qəbzəsindən yapışdı. - Nə təhər çıxmır. Bu da tüfəngdi ki, açılmasın. Siz qınınnan tutun. -Birdən çıxar, ocağa yıxılarsız, - Dəmir kişi hələ də, özü demiş, əlağacının canından
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
havasını çıxardırdı, - Qannı-qannı qoymusuz, paslanıb... -Bilirsən nə vaxtdan
qalandı bu?
Teymurdan qalıb... -Arıq qılıncı o üz- bu üzünə çevirdi. -Hansı Teymurdan?- Qarakəlləoğlu fikrə getdi ki, bəlkə yadına düşə. -Budu bax, Teymur yazılıb, əski əlifbayla!- Baş-başa verib qılınca sarı uzandılar, elə o halda da aşığa tərəf getdilər. Aşıq Ayvaz höccələyə-höccələyə oxudu, “Teymur” -Sən nə bilirsən ki, topal Teymurdu, topal yazılmayıb ki, üstünə. - Dəmir kişi başını buladı, - o Teymur olmaz. -Qılıncın üstə yazılan hansı Teymur olar? Kitabdı ki, başqa Teymur olsun?! -Gəlirlər! Gə-əliiirləəər! Hərəkətdə olan
nə vardısa
donub qaldı...Aşıq yorğanın arasından, sudan çıxırmış kimi çıxdı, “ürəyi ağzında”. Sazı yerdən tüfəng kimi götürdü, bir anlığa elə tüfəng kimi də tutdu, çanağı qucağında, üzü erməni kəndinə tərəf. Necə danışmışdılar, eləcə, aşıq ermənini görən kimi çalmalıydı, “Koroğlu” havalarından
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
başlayıb ölənəcən, yəni
vurulanacan çalmalıydı. -Öləndə də sazı bayraq kimi tutmalısan! - Qaraca müəllim dedi, səhər tezdən aşıq Ayvazı da yanıyla dikə çıxartmışdı.- Qaldır sazı başımızın üstünə! - Qorxma, aşıq, hamı yanında olacaq, səni qoyub heç kəs qaçmaz... -Bunu da medallı Göyüş dedi, hər halda, müharibə görmüş adamdı.
Səhər tezdən deyilənlər aşığın yadına indi düşdü, simlərə toxundu, saz Koroğlu kökü üstündə deyildi, bu, onu lap çaşdırdı. “Dünən axı,
mən bunu
Koroğlu kökü
üstə qoymuşdum...” -Gəliiir-lər! Hərə bir yana qaçırdı, daha doğrusu, bilmirdilər hara qaçsınlar, səmt qalmayıb, səmt itib...ona görə də ayağı yer tutan, harda adam çoxdu, ora qaçır. Arıq qılıncı başının üstə qaldırıb qışqırdı: -Hara qaçırsız, ay camaat?! Bunları gözləmirik bəs? - Dönüb yola baxdı, dağların arasıyla maşın karvanı gəlirdi.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Görünməyən üzə adam göndərin, görək o tərəfdən də gələn varmı? Qarakəlləoğlu medallı Göyüşlə yanaşı dayanmışdı, ikisi də bir cür gülümsəyirdi. Medallı Göyüş qoltuq ağacının birini başının üstə qaldırdı: -Ay camaat, kimə hara tapşırılıb, ora getsin! Yerinizdə olun! Kənd içindən uğuldamağa başlamışdı. Qapılar açılıb-örtülür, ayaq səsləri qapıdan güllə kimi çıxırdı. “...Bayraq ona görə lazımdı ki, altına girəsən, havasına yığışasan...harda öldüyünü də onda bilərsən. Medallı Göyüş düz deyir, bayrağımız yoxdu, onun yerinə sazımız var!”- Bu da Qaraca müəllimin sözüdü. Səhər tezdən bir dikə çıxıb iliyə işləyən soyuqda çıxış eləyirdi. “ Bəlkə partkomun sözü var?” Ən çox çaşqınlıq içində olan da Partkom idi. Başlanğıcla sonun arasında əzilə-əzilə qalmışdı, daha doğrusu, başlanğıcda elədikləriylə indi eləmək istədiklərinin arasında... -Neçə tüfəngimiz var, ay camaat? – Medallı Göyüşün üzündəki gülüşü elə bil səsiylə bir yerdə soyundurdular, üzü qaralıb qırışlarla www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
örtüldü.-Camaatı qıracaqlar, Qarakəllə! Silahsız neynəmək olar?! Sarışın bir uşaq evin tinindən irəli çıxdı: -Üç tüfəngimiz var. -dedi. - Biri budu, məndə, -tüfəngi başının üstə qaldırdı.- Biri görünməyən üzdədi. Biri də evinnən bayıra çıxmır!
-Niyə?! - Medallı Göyüş qoltuq ağaclarının ikisini də birdən başının üstə qaldırdı, bir anlığa qaldı tək ayağının üstündə.- Nə deyir? -Deyir, mən ancaq öz evimi qoruya bilərəm. -Partkomu deyirsən, əə? - Qarakəlləoğlu soruşdu, özü də özünə cavab verdi. -Erməni onunçün gəlmir ki. O, elə erməniyə işləyib həmişə. Uşaq tüfəngin qundağını yerə qoymuşdu, bir boydaydılar, başını qaldırmadı. -Ağlama, düşmən qabağında ağlamazlar. Hələ ölməmişik ki, ağlayırsan. Tüfəngin atır, heç olmasa? -Qundağını yerə vuranda açılır. -Həə, səs elə... - Evin tinindən beş-altı uşaq çıxıb
sarışını araya
almışdılar, |