Məmmədov N. R.,Aslanov Z. Y.,Seydəliyev İ. M.,Hacızalov M. N.,Dadaşova K. S



Yüklə 7,93 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə13/46
tarix24.05.2020
ölçüsü7,93 Mb.
#31490
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   46
Zabit-Aslanov metrologiya


4.3.2 Maqnitoelektrik cihazlar 

 

Ümumi məlumatlar. Maqnitoelektrik cihazlar hesabat 

qurğusu  və  ölçmə  dövrəsi  olan  maqnitoelektrik  ölçmə 

mexanizmindən  ibarətdir.  Bu  cihazlar  sabit  cərəyan  və 

gərginlikləri  (ampermetrlər  və  voltmetrlər),  müqavimətləri 

(ommetrlər),  elektrik miqdarını (ballistik qalvanometrlər və 

klonmetrlər),  maqnit  selini  (vebermetrlər)  ölçmək  üçün 

tətbiq  edilir.  Maqnitoelektrik  cihazlar  həm  də  kiçik 

cərəyanların  və  gərginliklərin  ölçülməsi  və  ya  indikasiyası 

üçün  də  tətbiq  edilir  (qalvanometrlər).  Bunlardan  başqa 

maqnitoelektrik cihazlar elektrik kəmiyyətlərinin qeydiyyatı 

üçün  istifadə  edilir  (özüyazan  cihazlar  və  ossilloqrafik 

qalvanometrlər).  



Ölçmə  mexanizmləri.  Maqnitoelektrik  cihazın  ölçmə 

mexanizmində  fırladıcı  moment  sabit  maqnitin  maqnit 

sahəsi  ilə  cərəyanlı  sarğacın  maqnit  sahəsinin  qarşılıqlı 

təsirindən  yaranır.  Hərəkətli  sarğaclı  və  hərəkətli  maqnitli 

maqnitoelektrik mexanizmlər tətbiq edilir. 

 Şək.  4.4-də  hərəkətli  sarğaclı  maqnitoelektrik  ölçmə 

mexanizminin  quruluşu  göstərilmişdir.  Hərəkətli  sarğaca  6 

cərəyan  iki  spiral  yay  5  vasitəsilə  verilir.  Yayların  əsas 

təyinatı əks-təsir momenti yaratmaqdır. İkinci yay şək. 4.4-

də  cizgi  sahəsinin  arxasında  yerləşdiyindən  görünmür. 

Yayların  daxili  ucu  oxa,  yəni  kernlərə,  xarici  ucu  isə 

mexanizmin hərəkətsiz hissəsinə bərkidilir.  

 

Şə

k. 4.4. Maqnitoelektrik ölçmə mexanizminin quruluşu: 



1-sabit maqnit; 2-maqnit keçiricisi; 3-qütb ucluqları; 4-hərəkətsiz içlik; 

5-spiral yay; 6-hərəkətli sarğac; 7-göstərici. 



130 

 

Maqnit  sahəsinin    mənbəyi  olaraq  sabit  maqnit  1, 



maqnit selini keçirən maqnit keçiricisi 2, qütb ucluqları 3 və 

içlik  4  cihazın  maqnit  sistemini  yaradır.  İçliyin  4  silindrik 

forması, qütb ucluqlarının 3 oyulması və onların konsentrik 

yerləşdirilməsi  araboşluğunda  bərabər  paylanmış  radial 

sahəni  təmin  edir,  yəni  işçi  araboşluğunun  istənilən 

nöqtəsində induksiya B sabit kəmiyyətdir. Hava araboşluğu 

1-2 mm radial uzunluğa malikdir. 

Hava  araboşluğunda  düzbucaqlı  formada  hərəkətli 

sarğac 6 yerləşdirilir. O, sərbəst şəkildə içliyi 4 əhatə edir və 

kernlərlə bərkidilir (baxılan nümunədə). Sarğacın dolağı mis 

və  ya  alüminium  məftildən  hazırlanır.  Baxılan  halda 

mexanizmin  enerjisi  üç  tərkib  hissədən  ibarətdir:  maqnitin 

enerjisi, sarğacın enerjisi və maqnit ilə sarğacın sahələrinin 

qarşılıqlı  təsir  enerjisi.  Fırladıcı  momentin  yaradılmasında 

ancaq  üçüncü  tərkib  hissə  iştirak  edir,  çünki  əvvəlki  iki 

tərkib  hissə 

α

  bucağından  asılı  deyildir,  üçüncü  isə  ondan 



asılıdır.  Məsələn,  sarğac  üfüqi  yerləşdikdə  maqnit  sahəsi 

sarğaca  nüfuz  etmir,  şaquli  yerləşdikdə  isə  maqnit  sahəsi 

sarğaca tam nüfuz edir. 

Hərəkətli  sarğacda  cərəyan  i  olduqda  sarğaca  ilişən 

elektromaqnit sahəsinin enerjisi, yəni qarşılıqlı təsir enerjisi 

aşağıdakı ifadə ilə təyin edilir: 



s

E

i

W

Ψ

=



burada 


Ψ

-  hərəkətli  sarğacın  ilişmə  seli, 

α

Bsw

=

Ψ





B

içlik  ilə  qütb  ucluqları  arasındakı  hava  araboşluğunda 



induksiya;  -  sarğacın  sahəsi;    -  sarğacın  dolağındakı 

sarğıların sayı; 

α

 - dönmə bucağıdır.  



Ani fırladıcı moment belə təyin edilir: 

i

Bsw

d

dW

M

E

t

=

=



α

Ə



gər  cərəyan  sinusoidal  olarsa  (

t

I

I

m

ω

sin



=

),  onda 

fırladıcı  moment 

t

I

w

Bs

M

m

t

ω

sin



=

.  Bu  zaman  (4.8) 



131 

 

düsturuna uyğun olaraq mexanizmin işi cərəyanın tezliyi



ω

 

ilə  mexanizmin  hərəkətli  hissəsinin  məxsusi  tezliyinin 



0

ω

 



nisbətindən  asılıdır.  Maqnitoelektrik  ampermetrlərin, 

voltmetrlərin, ommetrlərin ölçmə mexanizmlərində hərəkətli 

hissənin  məxsusi  (sərbəst)  rəqslərinin  periodu  təxminən  1 

saniyə təşkil edir (

1

0

28



,

6



=

san

ω

). Beləliklə, cərəyanın 10 



Hs-dən çox tezliklərində ölçmə mexanizminin meyil etməsi 

praktiki  olaraq  sıfıra  bərabərdir.  10  Hs-ə  qədər  tezlik 

diapazonunda  hərəkətli  hissə  giriş  cərəyanının  tezliyi  ilə 

rəqs  edir,  həm  da  rəqslərin  amplitudu  tezlikdən  asılıdır. 

Odur  ki,  belə  ölçmə  mexanizmli  cihazlar  sabit  cərəyan 

dövrələrində tətbiq olunur.  

Sarğacdan sabit cərəyan  I  keçdikdə fırladıcı moment: 

I

w

Bs

=

                                 (4.9) 

Ə

ks-təsir  momenti  elastik  elementlərlə  yaradılarsa, 



onda  (4.3),  (4.4)  və  (4.9)  ifadələrindən  istifadə  etməklə 

alırıq: 


I

S

W

BswI

I

=

=



α

 ,                          (4.10) 

burada  

I

S

– ölçmə mexanizminin cərəyana həssaslığıdır, 



W

w

s

B

S

I

=



(4.10) ifadəsindən alınır ki, araboşluğunda induksiya 

sabit  olduqda  hərəkətli  sarğacın  meyillənmə  bucağı 

sarğacdakı  cərəyanla  mütənasibdir,  meyillənmə  bucağının 

işarəsi isə cərəyanın istiqaməti dəyişdikdə dəyişir. 

Bəzi  maqnitoelektrik  cihazların  ölçmə  mexanizmində 

ferromaqnit  materialdan  lövhə  şəklində  maqnit  şuntu 

qoyulur ki, onun köməyi ilə hava araboşluğundakı induksiya 

dəyişə  bilər.  Bu  isə  mexanizmin  həssaslığını  tənzimləməyə 

(ommetrlərdə), 

yaxud 


xarici 

böhran 


müqavimətini 

(qalvanometrlərdə) dəyişməyə imkan verir. 



132 

 

Maqnitoelektrik  loqometrik  ölçmə  mexanizmlərində 



hərəkətli  hissə  dolaqlarından  I

1

 

və  I



  cərəyanları  axan,  öz 

aralarında  möhkəm  bərkidilmiş  1  və  2  sarğaclarından 

ibarətdir.  Sarğaclara  cərəyan  praktiki  olaraq  əks-təsir 

momentsiz  metal  lentlərlə  verilir.  Sabit  maqnitin  maqnit 

sahəsi  və  sarğaclarda  cərəyanların  qarşılıqlı  təsirindən 

yaranan  M

1

 

və  M



  momentləri    qarşı-qarşıya  yönəlmişdir. 

Momentlərdən heç olmazsa birinin hərəkətli hissənin dönmə 

bucağından  asılı  olması  üçün,  məsələn,  araboşluğu  qeyri-

bərabər  hazırlanır.  Bu  zaman  momentlər  bərabər  olduqda 

( )


( )

2

2



2

2

1



1

1

1



I

w

s

B

I

w

s

B

α

α



=

 və buradan alınır: 











=

2

1



I

I

F

α

 .                            (4.11) 



Maqnitoelektrik 

mexanizmlərdə 

hərəkətli 

hissə 


yerdəyişmə etdikdə onun düralüminiumdan olan   gövdəsində 

yaranan cərəyanlarla sabit maqnitin sahəsinin qarşılıqlı təsiri 

və sarğac dövrəsində yaranan cərəyanlarla maqnit sahəsinin 

qarşılıqlı  təsiri  hesabına  maqnitoinduksiya  sakitləşdirmə 

həyata keçirilir. 

Maqnitoelektrik ölçmə mexanizmlərinin maqnitoelektrik 

cihazlara  bir  sıra  müsbət  xassələr  verən  bəzi  xüsusiyyətləri 

vardır.  Onlar  yüksək  həssaslığa  və  kiçik  məxsusi  enerji 

tələbatına,  tətbiq  edilən  materialların  xassələrinin  stabilliyi 

ilə  izah  edilən  xətti  və  stabil  nominal  statik  çevirmə 

xarakteristikasına 

( )


I

f

=

α



  malikdir.  Hava  araboşluğunda 

kifayət qədər güclü sahənin olması (0,2 - 1,2 Tl) səbəbindən 

bu mexanizmlərə elektrik sahələrinin təsiri yoxdur və xarici 

maqnit  sahələrinin  təsiri  azdır.  Lakin  bu  mexanizmlər 

cərəyana görə kiçik əlavə yüklənmə qabiliyyətinə  malikdir 

(adətən  cərəyan  keçiriciləri  yanır),  nisbətən  mürəkkəb  və 

bahadır.  Onların  çatışmazlığı  həm  də  ondadır  ki,  adi 

mexanizmlər ancaq sabit cərəyana reaksiya verir.  



Ampermetr 

və 

voltmetrlər. 

Maqnitoelektrik 

ampermetrlərlə ölçmə mexanizmi ölçülən cərəyan dövrəsinə 


133 

 

ya  bilavasitə,  ya  da  şuntun  köməyilə  qoşulur.  Bilavasitə 



qoşulma cərəyan daşıyıcıları (yaylar, gərilmiş elementlər) və 

mexanizmin hərəkətli sarğacının dolağı üçün buraxıla bilən 

kiçik  cərəyanların  (30  mA-dək)  ölçülməsində  tətbiq  edilir. 

Böyük cərəyanlarda şuntlar tətbiq olunur. 

Ə

traf  temperaturun  dəyişməsi  maqnitoelektrik  cihaza 



belə  təsir  edir:  temperatur  yüksəldikdə  hər  10K  üçün 

yayların  (yaxud  gərilmiş  elementlərin)  xüsusi  əks-təsir 

momenti  0,2  -  0,4%  azalır;  hər  10K  üçün  sabit  maqnitin 

maqnit seli, deməli, araboşluğundakı induksiya da təxminən 

0,2% azalır, yəni bu hadisələr cihazın göstərişlərinə əks təsir 

göstərir,  ona  görə  də  kiçik  və  orta  dəqiqlikli  cihazlarda 

nəzərə  alınmaya  bilər;  sarğacın  dolağının  və  cərəyan 

daşıyıcılarının  elektrik  müqaviməti  dəyişir.  Sonuncu  amil 

maqnitoelektrik  ampermetrlərin  temperatur  xətasının  əsas 

mənbəyidir. 

Ş

untsuz  ampermetrlərdə  temperatur  xətaları  olmur. 



Belə  ki,  onların  göstərişləri  həmişə  ampermetrdən  keçən 

cərəyanla  müəyyən  olunur.  Şuntlu  ampermetrlərdə 

temperatur  xətası  cərəyanların  şunt  və  hərəkətli  sarğac 

arasında  paylanması  səbəbindən  xeyli  ola  bilər.  Onun 

azaldılması üçün xüsusi temperatur kompensasiya dövrələri 

tətbiq  olunur,  məsələn,  temperatur  xətası  hərəkətli  sarğaca 

temperatur  əmsalı  sifira  yaxın  manqandan  olan  rezistoru 

ardıcıl qoşmaqla azaldılır. 

Çoxhədli  ampermetrlərdə  ölçmə  həddini  dəyişdirmək 

üçün çoxhədli şuntlar tətbiq edilir. Belə ampermetrlər ölçmə 

diapazonlarını  dəyişdirən  açarla,  yaxud  bir  neçə  giriş 

sıxacları ilə təchiz olunur. 

Maqnitoelektrik voltmetrlərdə lazımi ölçmə diapazonu 

almaq üçün ölçmə mexanizmi ilə ardıcıl manqanindən olan 

ə

lavə  rezistor  qoşulur.  Temperaturun  voltmetrə  təsiri 



sarğacın  və  əlavə  rezistorun  müqavimətlərinin  nisbətindən, 

həm  də  sarğacın  və  rezistorun  elektrik  müqavimətlərinin 

temperatur əmsallarından asılıdır. 


134 

 

Çoxhədli voltmetrlərdə bir neçə əlavə rezistor istifadə 



olunur.  Ona  görə  də  onlar  diapazon  dəyişən  açarla,  yaxud 

bir  neçə  giriş  sıxacları  ilə  təchiz  edilir.  Hərəkətli  hissənin 

dönmə  bucağının  sarğacdakı  cərəyana  mütənasib  olan 

asılılığı  maqnitoelektrik  ampermetr  və  voltmetrlərdə 

ş

kalanın  müntəzəmliyinə  səbəb  olur.  Maqnitoelektrik 



ampermetr  və  voltmetrlər  daşınan  və  lövhə  cihazları  kimi 

buraxılır.  Əksər  hallarda  daşınan  cihazlar  yüksək  dəqiqlikli 

(0,1;  ...  ;  0,5  sinif),  çoxhədli  (onlarla  hədli)  və 

kombinəedilmiş  (voltampermetrlər)  hazırlanır.  Lövhə 

cihazları  birhədli  (0,5;  ...  ;  5  dəqiqlik  sinifli)  buraxılır. 

Ampermetrlər  yuxarı ölçmə həddi 

7

10



-dən 

3

10



5

,

7 ⋅



A-dək; 

voltmetrlər  yuxarı  ölçmə  həddi 

3

10

5



,

0



-dən 


3

10

3⋅



V-dək 

olmaqla hazırlanır.  



Ommetrlər.  Maqnitoelektrik  ölçmə  mexanizminin 

ə

sasında maqnitoelektrik ommetrlər buraxılır: mexanizm və 



ölçülən  müqavimət  ardıcıl  qoşulan,  paralel  qoşulan  və 

loqometrik ölçmə mexanizmli ommetrlər.  

Ölçmə  mexanizmi  və  ölçülən  müqavimət

x

R

  ardıcıl 

qoşulduqda  (şək.  4.5,a)  ölçmə  mexanizminin  hərəkətli  

hissəsinin meyillənmə bucağı: 

 

 

a                                         b  



Şə

k. 4.5. Ölçmə mexanizminin ölçülən müqavimətlə ardıcıl (a) və 

paralel (b) qoşulma sxemi 

 

x



I

R

R

U

S

+

=



α



135 

 

paralel qoşulduqda isə (şəkil 4.5,b): 



(

)

x



E

x

x

I

R

R

R

RR

UR

S

+

+



=

α



burada 

I

S

-ölçmə  mexanizminin  cərəyana  həssaslığı, 



W

Bsw

S

I

=

U-qida mənbəyinin gərginliyidir. 



const

=

  olduqda,  hər  iki  halda 

α

  meyillənmə 



bucağı 

x

R

-in  qiyməti  ilə  müəyyən  edilir. 

α

üçün  ifadədən 



alınır  ki,  ommetrlərin  şkalası  qeyri-müntəzəmdir.  Ardıcıl 

qoşulma  zamanı  hərəkətli  hissənin  maksimal  meyiletmə 

bucağına  ölçülən  müqavimətin  sıfır  qiyməti  uyğun  gəlir. 

Ardıcıl  qoşulan  ommetrlər  böyük  müqavimətləri,  paralel 

qoşulanlar  isə  kiçik  müqavimətləri  ölçmək  üçün  daha 

yararlıdır.  Adətən  bu  ommetrlər  1,5  və  2,5  dəqiqlik  sinifli 

daşınan  cihazlar  şəklində  hazırlanır.  Ommetrlər  zaman 

keçdikcə 

gərginliyi 

dəyişən 


quru 

batareyalarla 

qidalandırılarkən  maqnit  şuntunun  köməyilə  araboşluğunda 

induksiyanı dəyişmək yolu ilə 



const

U

S

I

=

 saxlanılır. 



Loqometrik  ölçmə  mexanizmli  ommetrlər  də  tətbiq 

edilir  (şək.  4.6),  burada  1  və  2  laqometrin 

1

R

  və 


2

R

müqavimətinə malik sarğaclarıdır. (4.11) ifadəsinə görə: 







+

+

+



=

Y

x

E

R

R

R

R

R

F

1

2



α

yəni meyillənmə bucağı 



x

R

-in qiyməti ilə müəyyən edilir və 

qidalanma gərginliyindən asılı deyildir. 

 

Şə



k. 4.6. Loqometrik ölçmə mexanizmli ommetrin qoşulma sxemi:1,2-

loqometrin sarğacları; R



-yük rezistoru; R



E

 

-əlavə rezistor 



136 

 

Böyük 



müqavimətləri, 

ilk 


növbədə 

müxtəlif 

elektrotexniki  qurğuların  izolyasiya  müqavimətini  ölçmək 

üçün  meqommetrlər  adlandırılan  ommetrlər  istifadə  edilr. 

Bu  cihazlarda  dövrənin  qidaılanması  cihazın  içərisində 

quraşdırılan  və  əl  ilə  hərəkətə  gətirilən  generatorla  həyata 

keçirilir. 

  

4.3.3. Elektromaqnit cihazlar 

 

Ümumi  məlumatlar.  Elektromaqnit  cihazlar  hesabat 

qurğusu olan elektromaqnit ölçmə mexanizmindən və ölçmə 

dövrəsindən  ibarətdir.  Onlar  dəyişən  və  sabit  cərəyanları, 

gərginlikləri,  tezliyi,  dəyişən  cərəyan  və  gərginlik  arasında 

faza sürüşməsini ölçmək üçün istifadə edilir. Nisbətən aşağı 

qiyməti və qənaətbəxş xarakteristikalarına görə belə cihazlar 

bütün lövhə cihazları parkının böyük hissəsini təşkil edir.  



Ölçmə  mexanizmi.  Bu  mexanizmlərdə  fırladıcı 

moment  hərəkətli  hissənin  bir  və  ya  bir  neçə  ferromaqnit 

içliyinin  sahələri  ilə  dolağından  cərəyan  keçən  sarğacın 

maqnit sahəsinin qarşılıqlı təsirindən yaranır. Hazırda ölçmə 

mexanizmlərinin  yastı  sarğaclı,  dairəvi  sarğaclı  və  qapalı 

maqnit keçiricili konstruksiyaları daha çox tətbiq edilir. 

Şə

kil  4.7-də  yastı  sarğaclı  mexanizm  sadələşdirilmiş 



şə

kildə göstərilmişdir.  

 

Cərəyan i sarğacdan 1 keçdikdə içlik 3 maqnitlənir və 



sarğacın  boşluğuna  cəzb  olunur.  Cərəyanın  istiqaməti 

dəyişdikdə  içlik  yenidən  maqnitlənir  və  yenə  də  boşluğa 

cəzb olunur.  

Ani fırladıcı moment: 

( )

2

2



2

1

2



i

d

dL

d

Li

d

d

dW

M

E

t

α

α



α

=

=



=

burada 



E

W

- içlikli sarğacın elektromaqnit sahəsinin enerjisi; 



L

- sarğacın içliyinin vəziyyətindən asılı induktivlikdir. 



137 

 

 



 

Şə

k. 4.7. Yastı sarğaclı elektromaqnit ölçmə mexanizminin quruluşu: 



1-dolağından cərəyan axan sarğac; 2-əks-təsir momenti yaratmaq üçün 

yaylar; 3-oxa ekssentrik bərkidilmiş ferromaqnit içlik; 4-ox 

 

Ə

gər  cərəyan  i  sinusoidal  olarsa,  onda  ani  fırladıcı 



moment:  

(

)



t

I

d

dL

M

m

t

ω

α



2

cos


1

4

1



2

=



yəni 


t

M

sabit və harmonik tərkib hissələrinə malikdir. 

Adi  hallarda  tətbiq  edilən  elektromaqnit  mexanizm 

sənaye  və  daha  yüksək  tezliklərdə  dəyişən  cərəyan 

dövrəsində  işləyərkən  onun  hərəkətli  hissəsinin  meyil 

etməsinin  ətalətliliyi  səbəbindən  momentin  sabit  tərkib 

hissəsi təyin edilir (bax şəkil 4.3): 

2

0



2

1

1



I

d

dL

dt

M

T

M

T

t

t

α

=



=



burada - təsir edən cərəyandır. 

Ə

gər əks-təsir momenti elastik elementlərlə yaranarsa, 



onda  hərəkətli  hissənin  dönmə  bucağı  aşağıdakı  düsturla 

təyin edilir: 

2

2

1



I

d

dL

W

α

α



=

.                            (4.12) 



138 

 

(4.12)  ifadəsindən  alınır  ki,  meyillənmə  bucağının 



cərəyandan  asılılığı  qeyri-xəttidir  və  hərəkətli  hissənin 

dönməsi həm sabit cərəyan, həm də təsiredici qiyməti sabit 

cərəyana  bərabər  olan  dəyişən  cərəyan  üçün  eynidir. 

α

d



dL

 

α



-nın  tələb  olunan  funksiyası  olmasını  təmin  edən  xüsusi 

formalı 


içlik 

hazırlamaqla 

α

meyillənməsinin 



işçi 

diapazonunun  xeyli  hissəsi  üçün  onun  cərəyandan  xətti 

asılılığı əldə edilir. 

Elektromaqnit  ölçmə  mexanizmlərinin  konstruksiyası 

sadədir, ucuzdur və iş prosesində etibarlıdır. Onlar hərəkətli 

hissəyə  cərəyan  daşıyıcıları  olmadığından  böyük  əlavə 

yüklənməyə davamlıdır. Elektromaqnit ölçmə mexanizmləri 

həm  sabit,  həm  də  dəyişən  (təxminən  10kHs-dək)  cərəyan 

dövrəsində işləyə bilər. 

Bu  mexanizmlərin  az  dəqiqliyi  və  aşağı  həssaslığı 

elektromaqnit  cihazların  dəqiqliyində  və  həssaslığında 

özünü göstərir. Elektromaqnit ölçmə mexanizmlərinin işinə 

xarici  maqnit  sahələri  güclü  təsir  göstərir.  Onların  təsirini 

aradan qaldırmaq üçün maqnit ekranlama tətbiq edilir. 

Bəzən astatik adlanan ölçmə mexanizmləri tətbiq edilir 

ki,  onlara  xarici  sahələr  adi  mexanizmlərə  nisbətən  xeyli 

zəif təsir edir. 

Ampermetr 

və 

voltmetrlər. 

Elektromaqnit 

ampermetrlərdə  ölçmə  mexanizminin  sarğacı  ölçülən 

cərəyan  dövrəsinə  bilavasitə  qoşulur.  Lövhə  ampermetrləri 

bir ölçmə diapazonlu buraxılır, daşınan ampermetrlər isə bir 

neçə  ölçmə  diapazonuna  malik  ola  bilər.  Ölçmə 

diapazonunun  dəyişilməsi  sarğacın  dolağının  seksiyalarını 

ardıcıl  və  ya  paralel  qoşmaqla  həyata  keçirilir.  Dəyişən 

cərəyan  dövrələrində  ölçmə  diapazonunu  genişləndirmək 

üçün  cərəyan  ölçmə  transformatorları  istifadə  edilir. 

Elektromaqnit  ampermetrin  şkalası,  bir  qayda  olaraq, 

müntəzəmdir  (25-100%  həddində).  Buna  içliyin  formasını 

seçməklə nail olunur.  


139 

 

Ampermetrlərin  sabit  cərəyan  dövrəsində  istifadəsi 



zamanı  histerezisdən  xətalar  meydana  çıxır  ki,  bu  da  eyni 

cərəyanın  artması  və  azalması  zamanı  göstərişlərin 

müxtəlifliyində  özünü  göstərir.  Ölçülən  cərəyanın  tezliyi 

dəyişdikdə  ampermetrlərdə  içlikdəki  və  sarğacın  maqnit 

selinin  keçdiyi  ölçmə  mexanizminin  digər  metal 

hissələrindəki  burulğanlı  cərəyanların  təsiri  ilə  tezlik xətası 

yaranır.  

Elektromaqnit 

voltmetr 

elektromaqnit 

ölçmə 

mexanizmindən  və  manqandan  hazırlanmış  ardıcıl  qoşulan 



ə

lavə  rezistordan  ibarətdir.  Əlavə  rezistor  lazımi  ölçmə 

diapazonunu 

təmin 


etmək 

üçündür. 

Ölçmələrin 

diapazonunun  dəyişməsi  müxtəlif  əlavə  rezistorlar 

qoşmaqla,  həmçinin  gərginlik  ölçmə  transformatorlarının 

köməyi ilə həyata keçirilir.  

Elektromaqnit voltmetrin dönmə bucağı: 

2

2



2

1

Z



U

d

dL

W

α

α



=

burada 



Z

- voltmetr dövrəsinin tam müqavimətidir.  

Elektromaqnit  voltmetrin  şkalası  25-100%  həddində 

bir  qayda  olaraq,  müntəzəm  olur,  bu  isə  içliyin  formasını 

seçməklə əldə edilir. 

Elektromaqnit  voltmetrlərdə  temperatur  dəyişdikdə 

voltmetr  dövrəsinin  müqavimətinin  dəyişməsi  ilə  şərtlənən 

temperatur  xətası  yaranır.  Kiçik  ölçmə  diapazonlu 

voltmetrlərdə  bu  xəta  böyük  qiymətlərə  çata  bilər.  Sabit 

cərəyan  dövrələrində  istifadə  zamanı  voltmetrlərdə 

histerezisdən  xəta  yaranır.  Elektromaqnit  voltmetrlərdə 

tezlik  xətası  elektromaqnit  ampermetrlərə  nisbətən  daha 

yüksəkdir.  Bu,  voltmetr  dövrəsinin  müqavimətinin  Z 

tezlikdən asılılığı ilə izah olunur.  

Elektromaqnit  ampermetr  və  voltmetrlərin  əsas 

təyinatı  sənaye  tezlikli  dəyişən  cərəyan  dövrələrində 

ölçmələrdir. 


140 

 

Sənayedə  0,5  dəqiqlik  sinifli  5  mA-dən  10  A-dək 



yuxarı  ölçmə  hədli  1500  Hs-dək  tezlik  üçün  daşınan 

ampermetrlər; 1,0; 1,5; 2,5 dəqiqlik sinifli içərisində cərəyan 

transformatorları quraşdırılan 300 A-dək cərəyanlar üçün və 

xarici  cərəyan  transformatorları  ilə  15  kA-dək  cərəyanlar 

üçün  lövhə  birhədli    ampermetrləri;  0,5  dəqiqlik  sinifli  1,5 

V-dan 600 V-dək yuxarı ölçmə hədli 45-100 Hs tezlik üçün 

və  1;  2,5  dəqiqlik  sinifli  10  kHs-dək  tezlik  üçün  daşınan 

voltmetrlər; 1,0; 1,5; 2,5 dəqiqlik sinifli yuxarı ölçmə həddi 

0,5  V-dan  600  V-dək  olan  bilavasitə  qoşulan  və  gərginlik 

transformatorları ilə qoşulan 450 kV-dək yuxarı ölçmə hədli 

45-1000  Hs  diapazonda  tezlik  üçün  lövhə  voltmetrləri 

buraxılır. 

 


Yüklə 7,93 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   46




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin